Brandenburg: SPD grootste partij, klein verschil met AfD

De winst is voor de SPD een opluchting. De partij stond er in Brandenburg lange tijd slecht voor, maar maakte de afgelopen weken een opmerkelijke inhaalslag. In de zomer stond de SPD in de peilingen op 19 procent - zo'n 5 procent minder dan de AfD. Nu is ze met 30,9 procent volgens de voorlopige uitslag de grootste partij. Die inhaalslag is grotendeels te danken aan SPD-minister-president Dietmar Woidke. Hij regeert in Brandenburg sinds 2013 en is populair, 65 procent van de kiezers vindt hem een goede regeringsleider.

Voorafgaand aan de verkiezingen zei Woidke dat hij zou opstappen als de AfD groter zou worden dan de SPD. Dat heeft naar het zich laat aanzien kiezers ertoe gebracht op zijn partij te stemmen. Maar zijn huidige coalitie met de christendemocratische CDU en de Groenen kan hij niet meer voortzetten. De Groenen zijn gehalveerd ten opzichte van de vorige verkiezingen en hebben de kiesdrempel van 5 procent niet gehaald.

AfD

De AfD is met 29,2 procent weliswaar de tweede partij geworden, maar zal in de oppositie belanden. De andere partijen willen niet met haar samenwerken. De AfD in Brandenburg wordt door de binnenlandse veiligheidsdienst Verfassungsschutz als mogelijk extreemrechts gezien, een zogenoemde Verdachtsfall, waarmee de dienst extra bevoegdheden heeft de partij in de gaten te houden. Meerdere AfD-parlementsleden in Brandenburg gelden als extreemrechts, onder wie lijsttrekker Hans-Cristoph Berndt. 

De AfD heeft met 30 zetels in het Brandenburgse parlement wel de zogenoemde Sperrminorität gehaald. Dat betekent dat ze beslissingen in het deelstaatparlement kan tegenhouden waarvoor een tweederde meerderheid nodig is. Dat kan bijvoorbeeld gaan om de benoemingen van rechters. In Thüringen haalde de partij deze Sperrminorität drie weken geleden ook. 

Lange tijd gold dat AfD-kiezers vooral op de partij stemden uit protest. Maar inmiddels doen veel kiezers dat uit overtuiging. Dat bleek al bij de deelstaatverkiezingen in Beieren en Hessen vorig jaar, en in Saksen en Thüringen drie weken geleden. Veel AfD-aanhangers willen een strenger asiel- en criminaliteitsbeleid en zijn ervan overtuigd dat de AfD daarvoor kan zorgen, ook in Brandenburg. De AfD heeft het vooral onder jongeren goed gedaan: 30 procent van de kiezers jonger dan 30 jaar in stemde op de partij. Brandenburg is een van de zes Duitse deelstaten waar jongeren vanaf 16 jaar kiesrecht hebben. In de overige tien deelstaten en bij de Bondsdagverkiezingen is de minimumleeftijd 18 jaar. (Zie ook op Duitslandweb: 'AfD profiteerde het meest van Tiktok')

Struikelblok

Voor de CDU is de uitslag in Brandenburg een teleurstelling. De christendemocraten hebben met 12,1 procent het slechtste resultaat in een Oost-Duitse deelstaat ooit gehaald. Veel kiezers hebben op de SPD gestemd in de hoop dat deze partij groter zou worden dan de AfD. Ook aanhangers van andere partijen gaven aan dat ze willen dat de SPD in Brandenburg blijft regeren. Hetzelfde effect was drie weken geleden zichtbaar in Saksen, maar daar profiteerde juist de CDU van de stemmen van mensen die niet wilden dat de AfD de grootste partij zou worden.

De nieuwe partij BSW (Bündnis Sahra Wagenknecht) is met 13,5 procent in het Brandenburgse parlement gekozen. De partij rond boegbeeld Sahra Wagenknecht heeft zich in januari van Die Linke afgescheiden. Haar partij geldt als economisch links en maatschappelijk conservatief. De BSW is nog onbekend en de invloed van landelijk BSW-leider Sahra Wagenknecht geldt als een struikelblok bij coalitieonderhandelingen. Zij spreekt zich onder meer uit tegen wapenleveranties aan Oekraïne en maakte dit standpunt na de verkiezingen in Saksen en Thüringen drie weken geleden ook onderdeel van coalitieonderhandelingen, hoewel de deelstaten daar helemaal niet over gaan. Maar in Brandenburg kan de SPD niet om de BSW heen als ze een meerderheidsregering wil vormen.

De Groenen (4,1 procent), de socialistische partij Die Linke (3,0 porcent) en de regionale BVB/FW (2,6 procent) hebben de kiesdrempel niet gehaald. Zij hadden in het deelstaatparlement kunnen komen als ze een directmandaat hadden gewonnen, maar ook dat is niet gelukt. Dat betekent dat er maar vier partijen in het parlement in Brandenburg zijn vertegenwoordigd: de SPD, de AfD, de BSW en de CDU. Omdat niemand met de AfD wil regeren, zijn er slechts twee opties voor een meerderheidsregering: de SPD met de BSW, of een driepartijencoalitie van SPD, BSW en CDU. In dat geval zou de AfD de enige oppositiepartij zijn.

Belangrijkste verkiezingsthema's waren voor de kiezers in Brandenburg sociale veiligheid en de economie, dat noemden respectievelijk 20 en 19 procent van de kiezers, aldus de ARD. Asielbeleid werd als derde genoemd, door 17 procent. De opkomst in Brandenburg was met 72,9 procent hoog.

'Geen wind in de rug'

Voor het landelijke bestuur van de SPD is de uitslag in Brandenburg een opluchting. Het is de eerste keer in lange tijd dat de sociaaldemoctaten bij een deelstaatverkiezing hebben gewonnen. Vanuit New York, op bezoek bij de VN, sprak SPD-bondskanselier Olaf Scholz van "een geweldig resultaat, zeer goed voor de SPD, ook voor ons allemaal". Toch is SPD-partijvoorzitter Lars Klingbeil zich ervan bewust dat de winst in Brandenburg niet de verdienste is van de partij op bondsniveau. Die heeft de SPD in Brandenburg "geen wind in de rug" gegeven, aldus Klingbeil. De bondsregering van SPD, Groenen en FDP staat er in de peilingen al lang slecht voor en ook SPD-bondskanselier Olaf Scholz is impopulair.

Dat de Groenen in Brandenburg uit het parlement zijn weggestemd, is ook geen goed nieuws voor het kabinet-Scholz. Zijn andere coalitiepartner, de liberale FDP, speelde bij de verkiezingen zondag sowieso al geen rol van betekenis. Zij is sinds 2014 al niet meer in het deelstaatparlement vertegenwoordigd.

Voor de landelijke CDU is het resultaat in Brandenburg eveneens een teleurstelling. CDU-secretaris-generaal Carsten Linnemann sprak zondagavond van een "bittere nederlaag". Partijvoorzitter Friedrich Merz maakte vorige week, direct voor de deelstaatverkiezingen, bekend dat hij voor de Bondsdagverkiezingen van 2025 de lijsttrekker voor de christendemocraten wordt. Dat heeft echter niet het beoogde positieve effect op de uitslag in Brandenburg gehad.