Symposium: Jud Süss
The image of ‘The Jew’: Joseph Süss Oppenheimer via Feuchtwanger to Goebbels

Wil de ‘echte’ Jud Süss opstaan? De historische figuur Joseph Süss Oppenheimer (1698-1638), bankier en hofjood van de vorst Karl Alexander van Württemberg, heeft enorm tot de verbeelding gesproken. De economische hervormingen die ‘Jud Süss’ doorvoerde, leverden hem macht, rijkdom en privileges op, maar zetten ook veel kwaad bloed. Als Jood bleef hij kwetsbaar. Toen zijn beschermheer Karl Alexander stierf, was het met Jud Süss gedaan. Zijn vijanden beschuldigden hem van omkoping, oplichterij en onzedelijkheid, en veroordeelden hem tot de galg. Tot het laatst toe weigerde hij zich te bekeren. Het personage en de levensloop van ‘Jud Süss’ figureren in ontelbare literaire bewerkingen waarvan de historische roman Jud Süss (1925), van de bekende Duits-Joodse schrijver Lion Feuchwanger ("mein Hirn denkt kosmopolitisch, mein Herz schlägt jüdisch"), het beroemdst werd. Tekende Feuchtwanger zijn hoofdpersoon genuanceerd, de meeste publicaties waren antisemitisch en verbeeldden Jud Süss als een op geld, macht en vrouwen beluste Jood. Op die stereotype benadering bouwde de geraffineerd gemaakte nazi -propagandafilm 'Jud Süss' voort. Minder mensen kennen de film die zes jaar eerder werd gemaakt, in Londen, in ballingschap: 'Jew Süss'. Deze film was juist filosemitisch van toon.

Hoe verbeeld je een Jood? Dat is een van de vragen die dit symposium zich stelt. Kenmerkend is dat de genuanceerde interpretatie van Feuchtwanger van alle kanten bekritiseerd werd: Joden vonden dat Feuchtwangers Jud Süss, met zijn deels slechte eigenschappen, voer voor antisemieten was; Duitse nationalisten daarentegen vonden het boek ‘joods-chauvinistisch’. Het is de vraag of te voorkomen valt dat een gelaagde verbeelding van Joden en Jodendom zowel in antisemitische als filosemitische zin geïnterpreteerd en geïnstrumentaliseerd wordt – afhankelijk van de historische context. Kan het zijn dat ‘de Jood’, gezien zijn beladen geschiedenis, of hij nu Jud Süss heet of niet, onherroepelijk als projectiescherm dient – in de geschiedschrijving, in de literatuur, de opera en de film? Op het symposium zult u kennismaken met een aantal van de gedaantes van Jud Süss.

Voor meer informatie: Menasseh ben Israel Instituut