Paul Kerssemakers

‘Leef je nog?’, appte een vriendin mij. Ik opende de link die ze had doorgestuurd. ‘Fietser zwaargewond bij verkeersongeval in Hamburg-Rotherbaum’, schreef de lokale krant. De foto waarop de plaats van het ongeluk te zien was, herkende ik meteen: een brede straat met zeven banen vlak bij de universiteit waar je als fietser op een smalle strook rijdt, terwijl auto’s, bussen en vrachtwagens dicht langs je heen razen. Hier, en op talloze andere plekken in de stad ­had ik al zo vaak een bijna-doodervaring.

Moslims in Duitsland worden vaak geconfronteerd met vooroordelen en discriminatie. Media spelen daarin ook een rol. In de Duitse berichtgeving over moslims komen met regelmaat negatieve stereotypen voorbij. Ook kan de taal van journalisten islamofobe sentimenten aanwakkeren.

Is de democratie in Duitsland daadwerkelijk zo weerbaar als vaak wordt beweerd? Jurist Maximilian Steinbeis maakt de Duitse samenleving alert op de zwakke plekken in de rechtsstaat en waarschuwt hoe autoritair-populistische partijen als de AfD daar misbruik van (kunnen) maken. “Ik blijf ervoor pleiten dat de politiek de mazen in de grondwet moet aanpakken voor het te laat is.”

Helga Baltschun (86) en Frauke Ludszeweit (83) zijn twee van de vele 'Omas gegen Rechts' die zich in Duitsland verzetten tegen een groeiend extreemrechts politiek klimaat. De vrouwen uit Hamburg organiseren demonstraties, praten met jongeren en verstoren met hun koor bijeenkomsten van de AfD, alles om de democratie te beschermen. “We móéten volhouden, voor onze kinderen en kleinkinderen.”

Eens een neonazi, altijd een neonazi? “Nee”, zegt Fabian Wichmann, casemanager bij het initiatief EXIT-Deutschland. Hij helpt mensen die uit het extreemrechtse milieu willen stappen op het rechte pad.

De Oost-Duitse industriestad Chemnitz haalde in 2018 wereldwijd het nieuws toen neonazi’s er klopjachten hielden op mensen met een migratieachtergrond. Racisme en geweld op straat zijn voor migranten hier dagelijkse realiteit. De twintiger Alina heeft samen met andere vrijwilligers een centrum opgezet dat een toevluchtsoord wil zijn voor mensen met een migratiegeschiedenis.

Wie in Hamburg door de straten loopt, ziet ze regelmatig hangen: gebaksbordjes met leuzen die honderden muren in de stad decoreren. Het creatieve brein achter deze straatkunst is Frau Jule. Met de beschilderde bordjes snijdt ze thema’s aan als humane vluchtelingenopvang, antifascisme en veganisme. Haar doel: mensen verbinden én aanzetten tot nadenken. "Het is echt een schande wat er aan de grenzen van het rijke Europa gebeurt."

Nora Burgard-Arp schetst in ‘Wir doch nicht’ een toekomstscenario voor Duitsland: extreemrechts regeert het land en iedereen die niet binnen het hokje ‘witte, Duitse heteroman’ past, wordt onderdrukt. Een dystopie die minder ver van de werkelijkheid afstaat dan het op het eerste gezicht lijkt. Paul Kerssemakers sprak de Hamburgse schrijfster over haar debuutroman.

Wie één Instagram-video van Robert Habeck heeft gezien, weet genoeg. Deze Duitse minister communiceert anders. Zijn strategie: geen vage termen en gewichtigdoenerij, maar begrijpelijke woorden en rechtdoorzee. Met zijn groot gevoel voor taal luidt Habeck in Duitsland een nieuw tijdperk in op het gebied van politieke communicatie.

Het is 5 januari 2023, een zonnige winterdag in Hamburg en bepaald geen Schietwetter (hondenweer) zoals de Hamburgers dat noemen. De Elbphilharmonie stroomt langzaam vol. In het imposante concertgebouw aan de Elbe – dat de inwoners van de Hanzestad sinds de opening in 2017 liefkozend Elphi noemen – vindt vandaag geen concert plaats, maar een poetry-slam-dag.