Het bewogen leven van een puddingkoning
Rudolf August Oetker negentig jaar oud

Dr. Oetker (spreek uit: eutker, niet oetker) is één van Duitslands succesvolste en bekendste familiebedrijven. Iedereen die thuis wel eens een een zelfgemaakte taart of een kant-en-klaar-pizza in de oven heeft geschoven, kan dit onderschrijven. De Oetker-groep, waar in totaal bijna driehonderd ondernemingen onder vallen, is wereldwijd actief en haalde vorig jaar een omzet van zeven miljard euro.

De oorsprong van het bedrijf ligt in de experimenteerdrift van de apotheker Dr. August Oetker uit Bielefeld. Volgens de officiële bedrijfsgeschiedenis knoeide de Bielefelder rond 1891 net zo lang met verschillende meelmengsels totdat hij de uitvinding van zijn leven deed: het bakpoeder. Dit poeder, dat Dr. Oetker onder de naam ‘Backin’ op de markt bracht, was een doorslaand succes en katapulteerde de bescheiden apotheek naar grote hoogten.

Dr. Oetker beperkt zich lang niet meer tot de productie en verkoop van bakpoeders en taarttoebehoren, al wordt de onderneming daar nog steeds mee vereenzelvigd. Het bedrijf is actief in de scheepvaart, financiële dienstverlening, verzekeringen, hotels en onroerend goed. Dankzij deze veelheid aan bezigheden is Dr. Oetker grotendeels immuun gebleken voor schommelingen in de conjunctuur.

Arbeidsethos

Architect van dit succes is de jarige Rudolf August Oetker, die in 1944 aan het hoofd van het bedrijf kwam te staan. De 90-jarige industrieel, in Duitsland bekend als ‘de puddingkoning’, koos er na het einde van de Tweede Wereldoorlog voor niet langer op één paard te wedden - de bak- en puddingpoeders - en kocht in de jaren vijftig en zestig een bonte verzameling aan ondernemingen bij elkaar, met als persoonlijke favoriet scheepvaartbedrijven. Nog altijd is de oude puddingkoning present als er in de Hamburgse haven een nieuw zeeschip van stapel loopt.

Rudolf August Oetker, binnen zijn bedrijf aangeduid met zijn initialen RAO, staat bekend als een bescheiden, harde werker, een toonbeeld van het protestantse arbeidsethos. Daarnaast heeft hij een reputatie van grote persoonlijke zuinigheid opgebouwd. Zijn verjaardagen viert hij niet, hij staat er slechts bij stil, in gezelschap van andere Oetker-oudgedienden. Afgezien van het roken van zijn pijp houdt de nummer 61 op de Forbes  lijst van rijkste mensen ter wereld zich verre van wereldse geneugten. Hoewel Rudolf August begin jaren tachtig plaatsmaakte voor zijn zoon August, is hij nog steeds nauw betrokken bij de gang van zaken binnen het imperium.

Modelbedrijf

Na zijn aantreden als algemeen directeur zag Rudolf August - hij was 28 jaar oud - zich geconfronteerd met een moeilijke erfenis. Hij volgde zijn stiefvader Richard Kaselowsky op, een overtuigd nazi die de onderneming opzadelde met een smet waar tot op de dag van vandaag niemand binnen Dr. Oetker het graag over heeft.

Kaselowsky was bevriend met SS-baas Heinrich Himmler en lid van de zogeheten Freundeskreis des Reichsführers SS Heinrich Himmler, een club rijke industriëlen die de bankrekening van de SS-leider jaarlijkse spekte met grote sommen geld. Ook Rudolf August was lid van de SS, al bleef hij als manager gewoon gewoon bij Dr.Oetker aan de slag. Dankzij Kaselowskys contacten met hoge nazi-kringen kreeg de familieonderneming, die al voor de oorlog fabrieken in onder meer Nederland, België en Italië bezat, in het Derde Rijk de status van “nationaal-socialistisch modelbedrijf”. Kaselowsky kwam in 1944 samen met de moeder van Rudolf August om het leven bij een geallieerde luchtaanval op Bielefeld.

Het nazi-verleden van het familiebedrijf werd in het op de wederopbouw gerichte (West-) Duitsland van de jaren vijftig snel vergeten. Dr. Oetker was ook na de oorlog nog een sterk merk en dat telde zwaarder. Slechts één keer trad het verleden weer op de voorgrond. Kunstliefhebber Oetker wilde in 1968 een door hem gesponsorde expositiehal in Bielefeld vernoemen naar zijn stiefvader Kaselowsky. Zijn voorstel stuitte echter op grote weerstand in de Bielefelder gemeentraad die de ruimte de neutrale naam Kunsthalle Bielefeld gaf. Boos verwijderde de mecenas daarop al zijn kunststukken. Het stadsbestuur kreeg dertig jaar later alsnog spijt en doopte in 1998 de straat waar Oetkers stiefvader in 1944 om het leven kwam om in Kaselowsky-Strasse.

Stroomstoo

Oetkers grootste persoonlijke tegenslag was de ontvoering van zijn 25 jaar oude zoon Richard in 1976. Twee dagen lang werd de jonge Oetker door zijn ontvoerders vastgehouden en gemarteld met stroomstoten. Hij kwam vrij nadat de familie een bedrag van 21 miljoen D-mark (ongeveer 10 miljoen euro) losgeld betaalde. Over zijn ontvoerder Dieter Zlof, die kort na de vrijlating van de zwaar gewonde Oetker werd gearresteerd, heeft nog jarenlang een controverse gewoed. Zlof hield vol onschuldig te zijn. Ook de zoektocht naar mededaders bleef zonder resultaat, Zlof werd echter wel veroordeeld. Hij kreeg vijftien jaar, de Duitse media spraken van een vergissing. Dat justitie het bij het rechte eind had, bleek pas toen Zlof begin jaren negentig op vrije voeten was gekomen en de eerste bankbiljetten van het in 1976 betaalde losgeld opdoken. Toen heeft Zlof alsnog de ontvoering bekend.

Morgen viert Rudolf August Oetker zijn negentigste verjaardag in besloten gezelschap. "Alstublieft geen cadeautjes of  toespraken", heeft hij de genodigden op het hart gedrukt.

Bas de Rue is redacteur van het Duitslandweb.