Columns

Nog geen twee jaar ben ik hoogleraar-directeur van het Zentrum für Niederlande-Studien (ZNS), de Münsterse zusterinstelling van het Duitsland Instituut, of ik val al met mijn neus in de boter. Ik heb net, op 15 mei 2023, mijn oratie gehouden en ineens is het High Noon voor Nederland-uitleggers in Duitsland. Het kabinet-Rutte IV valt. Vooral na Ruttes aankondiging niet opnieuw te kandideren, komen steeds weer interviewverzoeken van Duitse radio-omroepen en kranten binnen. Na de zomer volgen de achtergrondgesprekken en korte voordrachten voor Duitsers uit politiek bestuur en zakenwereld die willen weten wat er op Rutte zal volgen. 

9 november? Dat is toch de val van de Muur? In de bijna 15 jaar dat ik in Duitsland woon, was het duidelijk welke van de drie historische gebeurtenissen op 9 november als eerste herdacht diende te worden: die van 1989. Dit jaar was het voor het eerst anders en ging alle aandacht, zowel van media als van de politiek, naar de 9 november van 85 jaar geleden.

Sneu moet het zijn. Na weken onderhandelen kom je als nieuwbakken minister-president van het grootste Bundesland Beieren naar buiten met een regeerakkoord van 85 pagina's, vijf hoofdstukken en 23 subhoofdstukken en wat onthoudt de buitenwereld? De Verfassungsviertelstunde. Per week moeten Beierse scholen een kwartiertje lestijd besteden aan een passage uit de grondwet of de Beierse wet of 15 minuten tijd vrijmaken om het te hebben over normen en waarden.

Vrijwel direct nadat de Hamas Israël was binnengevallen, verplaatste het zwaartepunt van de Duitse discussies erover zich naar de reacties in het eigen land. Natuurlijk, op alle westerse, democratische landen heeft de nieuwe oorlog een heftige uitwerking. Maar het is niet moeilijk te zien dat hij in Duitsland voor extra grote innerlijke verwarring zorgt.

De Duitse bondskanselier Olaf Scholz gebruikt graag grote woorden. Woorden die duiden op verandering, vooruitgang, en het mag al eens knallen. Op 27 februari 2022, enkele dagen na de Russische inval in Oekraïne, hield hij voor de Bondsdag zijn opmerkelijke Zeitenwende-toespraak. We beleefden een ‘tijdperkverandering’, aldus de kanselier en het land moest zich hiernaar schikken. Zijn regering van sociaaldemocraten, groenen en liberalen kondigde een fonds van 100 miljard euro aan om de Bundeswehr, het Duitse leger, te moderniseren.

"Met mij komt er een Brandmauer tegen de AfD," vertelde kandidaat-voorzitter Friedrich Merz in december 2021 aan het weekblad Der Spiegel, aan de vooravond van de voorzittersverkiezingen van de christendemocratische partij CDU. Door het woord ‘Brandmauer’ of ‘brandmuur’ te gebruiken, wilde hij een duidelijke grens trekken. Een brandmuur is stevig, heeft geen deuren, geen ramen, niets komt er doorheen.

Na alle verliezen die Duitsland de afgelopen tijd moest incasseren bij vele sporten, was het wereldkampioenschap basketbal balsem op de Duitse ziel. Zieke man van Europa, niet stoppende teleurstellende en zelfs beschamende prestaties van de Duitse voetballers en voetbalsters. Voor een moment alles vergeten en juichen voor de Duitse helden. Helaas is het slechts korte feestvreugde. Of het nu om de sport of de economie gaat, de discussie of Duitsland te traag of te zelfgenoegzaam geworden is, gaat gewoon door.

‘Schönbaum? Ben jij dan ook Joods?’ Mijn collega uit de andere kamer stak zijn hoofd opvallend enthousiast tussen de deur. Hij had gehoord hoe ik aan de telefoon een tafel in een Berlijns restaurant had gereserveerd, en om het spellen van het Nederlandse ‘Schoonenboom’ voor de kelner niet te complex te maken, had ik mijn naam in het Duits vertaald. Een kleine aanpassing, maar het gaf mij blijkbaar een compleet andere uitstraling.

Daar gaat er weer een, met een flink tempo fietst hij langs me. Twintigers op prijzige designer e-bikes; het is het eerste dat me opvalt nu ik een paar dagen in Amsterdam verblijf. Het zijn er niet slechts een paar, maar behoorlijk veel. Ondenkbaar zou zoiets zijn in Berlijn - en dat is niet alleen omdat die stad armer is of dat mensen er minder fietsen. Het duidt ook op een flink verschil tussen Nederland en Duitsland in de omgang met luxe.

Daar is het toch weer gebeurd, deze keer zelfs zonder dat ik het zag aankomen. Nadat de Duitse media zich begin juni met een opvallende massaliteit op het seksschandaal rond de zanger van de band Rammstein hadden gestort, ging de discussie plotseling moeiteloos over in een ideologische polarisatie over bijna alles - niet alleen over misbruik in de muziekindustrie, maar ook over niets minder dan de omgang met de Duitse geschiedenis.