De antisemitische wortels van het linkse terrorisme
Kraushaars ontnuchterende kijk op de Duitse protestbeweging

Wolfgang Kraushaar, onderzoeker aan het Hamburger Institut für Sozialforschung, is een in Duitsland zeer gerespecteerde kenner van de protestbeweging van de jaren zestig en zeventig, inclusief de uitwassen als het linkse terrorisme van de RAF. In zijn nieuwste boek brengt hij, in een stijl die zeer leesbaar is, maar toch aan een zeer gedetailleerd onderzoeksrapport doet denken, een nagenoeg vergeten terreurgolf weer terug in de herinnering.

In februari 1970 komen bij vier verschillende aanslagen in totaal 55 mensen om het leven. Een vliegtuigkaping en twee bomaanslagen op vliegtuigen worden opgeëist door Palestijnse terroristen. De verantwoordelijken voor een brand in een gemeenschapshuis van de Israelitische Kultusgemeinde in München, waarbij zeven bewoners de dood vinden, zijn nooit gevonden.

Morele steun

Het is de grote verdienste van Kraushaar dat hij deze geschiedenis, die door de aanslag op de Israëlische sporters tijdens de Olympische Spelen twee jaar later in München nogal is overschaduwd, weer onder de aandacht brengt. De overlevenden en de nabestaanden van de dodelijke slachtoffers kunnen die morele steun wel gebruiken, ook omdat de Duitse, Zwitserse en Oostenrijkse autoriteiten destijds uit angst voor nieuwe aanslagen weinig werk maakten van de vervolging van de daders.

Het meest brisant is echter dat hij in zijn boek een duidelijke link legt tussen die aanslagen en de protestbeweging van de jaren zestig. Veel wijst er volgens Kraushaar op dat een paar linkse Duitse militanten een belangrijke rol, wellicht zelfs de hoofdrol, heeft gespeeld bij het drama van München 1970.

Heilige koe

Kraushaar richt zijn vizier vooral op de bohemienachtige Dieter Kunzelmann, onder meer lid van de eerste Duitse commune. Van hem stamt de uitspraak die de titel van het boek is geworden: “Wanneer begint bij jullie nu eindelijk de strijd tegen de heilige koe Israël?” Kraushaars boek over München 1970 wordt daarmee ook een boek over de antisemitische wortels van het Duitse terrorisme, zoals de ondertitel duidelijk maakt.

Hier komen we op een problematische kant van dit boek. Kraushaar erkent zelf dat hij het bewijs voor een direct verband tussen de terreurdaden en de linkse beweging niet rond krijgt. Hij slaagt er weliswaar in een enorme berg aanwijzingen te verzamelen over de nauwe banden tussen de door Kunzelmann geleide terroristen van de Tupamaros West-Berlin en Palestijnse (terreur)organisaties, maar net als de politie destijds tast de politicoloog over cruciale zaken nog altijd in het duister.

Mogelijkerwijze

Het is dan ook niet verwonderlijk dat sommige critici in de Duitse pers nogal hard hebben uitgehaald naar dit boek en de auteur. Omdat de recensent in de Süddeutsche Zeitung het boek veel te speculatief vond, koos hij als titel van zijn bespreking zelfs één enkel woord: ‘Möglicherweise’. Het valt op dat Kraushaar zich hier en daar in zijn boek ook nodeloos kwetsbaar maakt voor kritiek. Citaten of gebeurtenissen interpreteert hij soms opzichtig zodanig dat ze in zijn theorie over de link tussen de PLO en de linkse Duitse terroristen passen.

Toch zit er ook een ondertoon in de kritiek die erop wijst dat er möglicherweise meer aan de hand is. Opvallend is dat bijvoorbeeld de burgemeester van München, zelf een oud-68-er, zich nogal negatief heeft uitgelaten over het boek. Het lijkt erop dat veel Duitsers, onder wie ook mensen die ooit zelf actief waren in de Beweging van ’68, eigenlijk niet herinnerd willen worden aan die terreurdaden van 1970. En zeker niet aan dat linkse antisemitisme.

Nadat hij in 2005 al een controversieel boek publiceerde over de mislukte aanslag in november 1969 op het Joodse gemeenschapscentrum in West-Berlijn door de Kunzelmann-groep, zet Kraushaar immers andermaal ons vaste geschiedbeeld op zijn kop. De linkse protestbeweging die zo luid de gebrekkige omgang met het naziverleden in de vroege Bondsrepubliek aan de kaak heeft gesteld, blijkt in haar boezem zelf antisemieten te hebben gekoesterd

Kritiek op Israël

Want dat verontrustende feit wordt door Kraushaar wel afdoende bewezen. Naar blijkt zijn linkse activisten in West-Duitsland in hun kritiek op Israël erg ver gegaan – in ieder geval sinds de Israëlische overwinning in de Zesdaagse Oorlog van 1967, die tot de bezetting van de westelijke Jordaanoever, de Gazastrook en de Golanhoogte leidde. Al snel begonnen sommigen van hen zelfs de Palestijnse terreurdaden te steunen, ook die tegen Israëlische burgers.

Vooral in kringen van linkse militanten raakte het morele kompas echt zoek: meer en meer betrokken zij ook Joodse Duitsers in hun kritiek op Israël. Hoewel Kraushaar niet kan bewijzen dat de Tupamaros verantwoordelijk waren voor de aanslagen van 1970, is het wel duidelijk dat Kunzelmann en de zijnen Joden in Duitsland (en overal ter wereld) als legitieme doelen begonnen te zien voor een oorlog tegen Israël en de gehele westelijke wereld.

Antifascistisch

Ook een groep als de Rote Armee Fraktion ging zich hierin te buiten. In reactie op het 'andere München', de aanslag in 1972, schreef RAF-aanvoerster Ulrike Meinhof zelfs dat de Palestijnse terreurdaad ‘antifascistisch’ was geweest. Even later, in december 1972 in een proces tegen een ander RAF-lid, sprak ze het Duitse volk vrij van antisemitisme. Dat de Duitsers tijdens de nazijaren anti-Joods waren geweest, was maar schijn. In werkelijkheid was hun haat tegen het kapitalisme gericht geweest.

Kraushaar, interessant genoeg zelf ook een 68-er, presenteert met andere woorden een ontnuchterende kijk op de protestbeweging en haar gevolgen. Dat die blik tot kritische afweerreflexen leidt, hoeft niet te verbazen. Die kritiek is deels ook terecht, maar moet niet afleiden van de interessante kanten van zijn boek: ten eerste het in detail navertellen van de vergeten aanslagen van 1970 en ten tweede de kritische kijk op een mindere kant van de protestbeweging door een serieuze wetenschapper die zelf deel uitmaakte van die beweging.

Dr. Jacco Pekelder is universitair docent geschiedenis van de internationale betrekkingen aan de Universiteit Utrecht

Wolfgang Kraushaar, “Wann endlich beginnt bei Euch der Kampf gegen die heilige Kuh Israel?” München 1970: über die antisemitischen Wurzeln des deutschen Terrorismus (Reinbek bei Hamburg: Rowohlt Verlag, 2013), 875 blz., ISBN 978 3 498 03411 5, € 34,95