'Ein Liberaler wie er im Buche steht'
De autobiografie van Ralf Dahrendorf

Op Driekoningen hield de FDP haar jaarlijkse partijcongres en maakte de balans op van het afgelopen jaar. Een moeilijk jaar zoals dat dan wat eufemistisch heet. Feit is, dat de FDP met haar mislukte verkiezingscampagne en de zeer eigenzinnige politiek van de inmiddels verstoten Möllemann zwaar onder druk kwam te staan. Desondanks willen de Duitse liberalen aan het vernieuwingsoffensief vasthouden - onafhankelijk en zelfstandig moet de FDP zijn volgens partijvoorzitter Guido Westerwelle en daarvoor is een nieuw 'programmatisch kompas' nodig. Westerwelle wil een debat over wat liberalisme in Duitsland inhoudt. Misschien kan Westerwelle te rade gaan bij een oude liberaal zoals bijvoorbeeld Lord Ralf Dahrendorf, inmiddels lid van het Britse Hogerhuis. Dahrendorf heeft net zijn levensherinneringen gepubliceerd, een balans die er anders uit ziet dan die van de FDP.

Het boek van Dahrendorf met de typerende titel Über Grenzen is geen autobiografie in de eigenlijke zin van het woord. In zijn woord vooraf noemt Dahrendorf het een patchwork van herinneringen. Dahrendorf beperkt zich tot de eerste 28 jaar van zijn leven. Het gaat hem om het begin van zijn carrière. Om de factoren die ertoe leidden dat hij werd wie hij is.

Dahrendorf komt uit een eenvoudig milieu. Hij werd op 1 mei 1929 in Hamburg geboren. Zijn vader Gustav Dahrendorf, die later gold als een van de meest invloedrijke Duitse sociaal-democraten in de naoorlogse geschiedenis, begon zijn loopbaan als veertienjarige op een kantoor in Hamburg. Dahrendorf senior engageerde zich al tijdens de Republiek van Weimar voor de SPD. Met de machtsovername door de nationaal-socialisten was deze carrière echter voorlopig beëindigd: hij behoorde tot de politieke verstotelingen en ging in het verzet. Voor zijn gezin was dat ongetwijfeld een enorme last. Dankzij de intensieve familiaire vriendschappen onder sociaal-democraten en liberale geestverwanten ervoer de zoon deze tijd toch als uitermate stimulerend.

In de ogen van Ralf Dahrendorf was de wereld van zijn vader, die voor hem nog steeds een bron van inspiratie is, het summum van het goede in de Duitse traditie. Hij voelde zich zeer aangesproken door de gedachte van de persoonlijke en onafhankelijke morele verantwoordelijkheid van het individu. Het gaat niet om onbeperkte autonomie maar om het ideaal van de sociaal en politiek geëngageerde mens, die desondanks vrij en onafhankelijk in zijn keuzes blijft. Duidelijk wordt dat bijvoorbeeld aan Dahrendorfs beschrijving van de naoorlogse situatie in Duitsland. Hij spreekt van de anomie, de wettenloze toestand, die toen heerste. Dahrendorf ontleent er het volgende oordeel aan: Wij hebben de morele bindingen van de sociale saamhorigheid nodig, wij zijn aangewezen op de maatschappij.

De tijd van verwoesting, ondergang en de daarop volgende chaos vlak na de oorlog bood velen een uitstekende kans op een nieuw begin: Dahrendorf laat dat zien aan de hand van zijn eigen ontwikkeling. In heldere bewoordingen vertelt hij hoe de familie zich weer in Hamburg vestigde, een stad waar ook onder sociaal-democraten een zeer liberale geest heerste, over zijn studiejaren en zijn eerste journalistieke ervaringen. Ten opzichte van zijn latere politieke ontwikkeling waren de zittingen van de Zweizonen-Wirtschaftsrat in Frankfurt am Main, die hij toen in het door de geallieerden bezette Duitsland volgde, een belangrijke ervaring. Dahrendorf ziet deze economische raad als een voorloper van het latere Duitse parlement. Ook hier was het vader Gustav, toen vice-president, die zijn zoon op dit pad zou leidden. Dat de zoon op zijn achttiende lid van de SPD werd, was een logisch gevolg van deze ontwikkeling.

Ralf Dahrendorfs afkeer van het gematigde socialisme waar zijn vader voor stond, zou pas later in London en onder invloed van Karl Popper komen. Geconfronteerd met Poppers idee van de open society werd hij tot liberaal bekeerd: Wij leven in een wereld van onzekerheid. Niemand weet precies wat juist en wat goed is. Om deze reden moeten wij steeds naar nieuwe, betere antwoorden zoeken. Dat kan echter alleen als gissen en vergissen mogelijk zijn in een open maatschappij. Voor Dahrendorf heeft dat met een zo groot mogelijke vrijheid te maken.

De vermakelijke onderhoudende manier van vertellen maakt het boek interessant. Je leest er vlot doorheen en wordt toch in een zeer complex levensverhaal ingewijd. Mede hierdoor lijkt het mij een goede opstap voor diegenen, die met het werk van Dahrendorf en zijn persoon nog niet vertrouwd zijn. Daarnaast zijn vooral de zeer persoonlijke bekentenissen en anekdotes intrigerend: zij onthullen op subtiele wijze kenmerkende trekken van deze veelzijdige man.

Yvonne Delhey is germaniste

Verder aanbevolen:

Recensies Über Grenzen
Perlentaucher
ZDF