Het Meisje tegen de Mediakanselier
Merkel en Schröder in debat

Eén van de redenen voor de hype rond dit tv-debat was dat de partijen besloten dat er slechts één rechtstreeks tv-duel tussen beide partijleiders zou komen. In de peilingen ligt de CDU/CSU ruimschoots voor op de SPD. Ruim 12 procent is het verschil nu. Toch werd door beide partijen veel waarde gehecht aan het optreden van beide Spitzenkandidaten. Niets werd aan het toeval overgelaten.

Lange onderhandelingen tussen de partijen en tussen de vier gerenommeerde interviewers moesten vooraf elke verrassing voorkomen. Alle mogelijke vragen dienden ter goedkeuring aan de kandidaten en hun adviseurs worden voorgelegd. Maar ook de regels van het debat, de procedures en dergelijke werden doorgesproken. De cultuurwetenschapper Geert Hofstede heeft de Duitse cultuur eens getypeerd als zeer risicomijdend. Daarvan vormt dit tv-debat een goede illustratie. Inhoudelijke verrassingen zou het tv-debat niet opleveren, zoveel was van tevoren al duidelijk.

Verkiezingsuitslag

Dat neemt niet weg dat het tv-debat van groot potentieel belang was voor de verkiezingsuitslag. Het aantal zwevende kiezers dat nog overtuigd moet worden is twee weken voor de verkiezingen nog zeer groot. Deze groep is van belang, want ondanks de voorsprong van de CDU op de SPD is het maar de vraag of de partij erin slaagt om samen met de liberale FDP de gewenste zwart-gele coalitie te realiseren. De prognoses geven deze coalitie slechts een zeer kleine meerderheid. Een goed optreden van Merkel in het tv-debat had deze kleine voorsprong dus kunnen zekerstellen of uitbouwen.

Voor de SPD betekende dit tv-optreden alles-of-niets. De achterstand van de partij is dusdanig dat alleen de ‘Schröder-factor’ nog het tij lijkt te kunnen keren. Hoewel het vertrouwen in de rood-groene coalitie en de SPD zeer gering is, blijft kanselier Schröder als politiek leider een aanzienlijk vertrouwen genieten van de Duitse bevolking. Om dit persoonlijke vertrouwen om te zetten in winst voor zijn partij moest hij zijn persoonlijke opponente in het rechtstreekse duel duidelijk overtreffen en als overwinnaar uit de bus komen.

De essentiële vraag van dit tv-debat was dan ook niet wat de kanselierskandidaten inhoudelijk te melden hadden, maar welke indruk hun optreden op het grote publiek achter zou laten. Deze focus op de persoonlijke presentatiekwaliteiten van de beide kandidaten leek ook de insteek van de media. De titel van het tv-debat ‘Das TV Duell’ wekte al de suggestie van een soort duel tussen twee cowboys. Deze persoonlijkheidsfactor kreeg nog een extra dimensie door de nadruk die in de Duitse media werd gelegd op het feit dat het voor het eerst in de Duitse geschiedenis om een strijd ging tussen een mannelijke en een vrouwelijke kanselierskandidaat.

Uitslag

Ondanks het belang van dit duel voor beide kandidaten staat de uitkomst al vast, zo was de algemene verwachting voorafgaand aan het debat. Merkel stond bekend om haar, weliswaar deskundige, maar vooral houterige en wat afstandelijk stijl van presenteren. Haar bijnaam ‘das Mädchen’ kreeg ze van Helmut Kohl, toen deze haar onder zijn vleugels nam en haar in zijn kabinetten begin jaren negentig tot minister benoemde. Ongeacht deze ondersteuning slaagde ze er destijds niet in enige indruk achter te laten.

Schröder daarentegen wordt niet voor niets de ‘Medienkanzler’ genoemd. Zijn charisma, persoonlijkheid en vaardigheden om de media te bespelen zijn ongekend. Dat hij de grote winnaar zou worden, was een veelgehoorde prognose. De vraag leek alleen hoe overtuigend zijn overwinning zou worden en welke invloed dit op de verkiezingen zou hebben.

Het debat zelf toonde echter een veel gelijkwaardiger verloop. Schröders optreden was wat men van hem verwachtte: zelfverzekerd wierp hij zich, bij tijd en wijle met een humoristische noot, op als de kanselier van de ‘gewone man’ in Duitsland, wiens belangen hij vertegenwoordigde. Maar hij wist geen K.O. uit te delen. Merkel bleek tijdens het tv-duel niet het verwachte dociele, houterige lelijke eendje te zijn. Aanvallend, met humor en met de nodige feiten bleek zij geenszins zo onmediageniek als vooraf voorspeld. Zo ontstond qua presentatie een strijd tussen twee kandidaten die – voor Duitse begrippen – ontspannen en aanvallend het duel aangingen.

Saai

Maar ook deze verrassing kon niet verbloemen dat het tv-debat eigenlijk nogal saai was. Tweederde van de tijd ging het debat over de belasting, de economie, de benzineprijs en het pensioenstelsel. Nu is het logisch dat deze thema’s de centrale rol spelen in het debat. Opinieonderzoek toont aan dat deze onderwerpen voor de Duitse burger doorslaggevend zijn voor zijn of haar keuze. Maar of deze Duitse burger zijn aandacht vast kon houden bij een bijna uur durende gedetailleerde inhoudelijke discussie over het Duitse belasting- en pensioenstelsel en over de publieke financiën is de vraag. Vergeleken met bijvoorbeeld de Amerikaanse verkiezingsdebatten, leek het Duitse debat wel een inhoudelijke discussie tussen partijdeskundigen in plaats van tussen de politieke leiders die de grote lijnen van hun visie met het nodige charisma naar voren brengen.

Bij deze nadruk op financiële en economische onderwerpen raakten andere thema's ondergesneeuwd. De toekomst van de Europese Unie, met de huidige stilstand rond de constitutie en de Europese financiën, werd amper aangesproken. Alleen de Turkse toetreding was even inzet van discussie, maar de argumenten van beide kandidaten bleken oud nieuws. Ook de relatie met de Verenigde Staten, die onder Schröder – om het voorzichtig uit te drukken – aanzienlijk is belast, vormde geen issue dat meer dan drie minuten aandacht kreeg.

Duidelijkheid

Kortom, na de grote hype die vooraf – en ook achteraf – in de Duitse media rond ‘Das TV Duell’ is gesponnen, is het de vraag of de Duitse kiezer nu echt meer duidelijkheid gekregen heeft voor zijn of haar keuze. Beide kandidaten kunnen een tv-presentatie aan, zoveel is duidelijk. Maar voor een echt spannend debat moeten beide kandidaten zich van tevoren toch minder met de regie van een debat bemoeien. Dan krijgt de kijker wellicht inhoudelijk nog iets nieuws te zien.

Hans Terlouw maakt deel uit van het Graduiertenkolleg van het Duitsland Instituut Amsterdam. Hij schrijft een proefschrift over de Duitse buitenlandpolitiek na de hereniging.