Achtergrond

De val van de Berlijnse Muur op 9 november 1989 geldt als het belangrijkste moment in de vreedzame revolutie in de DDR. Maar net zo cruciaal was het aftreden van het Centraal Comité, het hoogste partij- en machtsorgaan in de DDR, op 3 december, vandaag 30 jaar geleden. Dat maakte de Wende onomkeerbaar.

Op het landelijke partijcongres van de rechts-nationalistische partij Alternative für Deutschland (AfD) werd afgelopen weekeinde duidelijk dat de partijtop de harde toon wil matigen en de kiezers rechts van het midden wil bereiken. In Braunschweig werd ook een opvolger voor partijvoorzitter Alexander Gauland gekozen. Tino Chrupalla bleek de kandidaat die voldoende draagvlak had in de verschillende vleugels van de partij.

De SPD-leden hebben Saskia Esken en Norbert Walter-Borjans tot nieuwe voorzitters gekozen. Zij zijn kritisch over de grote coalitie van CDU/CSU en SPD. De vraag is of het duo aanstuurt op het einde van het kabinet Merkel-IV. Dat wordt een van de belangrijkste onderwerpen van het SPD-partijcongres komend weekend.

Wie afgelopen weekend voor ’de Muur’ in Berlijn was, kwam bedrogen uit. Precies 30 jaar nadat hij was gevallen speelde de Muur in tegenstelling tot eerdere jubilea geen hoofdrol in de feestelijkheden. In de Duitse hoofdstad draaide het dit keer om de vreedzame protesten, die leidden tot het einde van de DDR.

De herdenking van 30 jaar val van de Muur doet hem persoonlijk niet zoveel, maar kunstenaar Fons Brasser is blij dat zijn serie 'Berlin Geisterbahn' nu weer eens compleet is te zien, in Rijksmuseum Twenthe in Enschede. “In volle glorie”, zoals hij niet zonder ironie opmerkt. Want meer nog dan stille getuigen van de Koude Oorlog, zijn de dubbelportretten van verlaten stations in West-Berlijn monumenten van stilstand en achteruitgang.

De val van de Muur maakte weinig indruk op Antje Jung (1972). Ze ging zó op in het stadsleven in Dresden (Saksen), dat het Westen nauwelijks lonkte. Toch verhuisde ze niet veel later plotseling naar een klein dorpje in West-Duitsland. Daar voelde ze zich een zonderling. “Ik voel me schuldig dat we niet hebben kunnen bijdragen aan de verandering in het Oosten.”

Een groot beeld van Vladimir Lenin dat onder een helikopter door de hemel zweeft. Zo illustreert de film ‘Goodbye Lenin’ op spectaculaire wijze de aftakeling van het socialisme. Ook al lijkt het beeld uit de film niet op het monument dat decennialang in Oost-Berlijn stond, het verhaal van de afbraak en gedeeltelijke terugkeer van de Berlijnse Lenin is een film mét sequel op zich.

Op 9 november is het 30 jaar geleden dat de Berlijnse Muur viel. Ter gelegenheid van dit jubileum verschijnen veel boeken, zowel in Duitsland als in Nederland. Wij hebben een aantal non-fictie boeken op een rijtje gezet.

Ze zou gaan knutselen, dacht ze. Olivia Andiel kwam als 12-jarig meisje terecht in wat een massaal protest tegen het DDR-regime zou worden: de demonstratie op 7 oktober 1989 waarvoor een kwart van de stad Plauen in Saksen uitliep. Nu ze alweer 16 jaar in Nederland woont krijgt ze nog vaak de vraag of ze terug wil. “Er is geen terug.”