De liefde, de dood en de duivel
'Auf der anderen Seite' van Fatih Akin 

Of het nu drie tomatenplanten in een Bremens stadstuintje zijn of de weelderige theeplantages aan de Turkse Zwarte-Zeekust: in elk deel van Fatih Akins (1973) complexe drieluik figureren tuinen. Het stille, trage, maar onophoudelijke groeien van planten is exemplarisch voor de manier waarop Akins film erin slaagt om met kleine, bijna terloopse gebaren grote onderwerpen te behandelen. Tegelijkertijd staan de rustige, omheinde tuinen in schril contrast met de levens van de hoofdfiguren: hun voortdurende pendelen tussen verschillende werelden drijft de spot met elk cliché over 'grenzen' en 'culturele wortels'.

'Auf der anderen Seite' vormt het middelpunt van een drieluik over "De liefde, de dood en de duivel". Met het eerste deel, 'Gegen die Wand' (2004), won Akin, al bekend van films als 'Im Juli' (2001) en 'Solino' (2002), onder andere de Gouden Beer bij de Berlinale. Maar weinig Duitse regisseurs mogen het genot van deze prestigieuze onderscheiding smaken. Bij het draaien van zijn nieuwe film voelde Fatih Akin zich naar eigen zeggen dan ook behoorlijk onder druk gezet door dit succes.

Los van de druk van buitenaf heeft Akin het zichzelf met deze film ook niet makkelijk gemaakt. Een korte blik op de handeling wekt de indruk dat de regisseur hier wel erg veel hooi op zijn vork neemt: naast de tijdloze thematiek van liefde, dood, generatieconflicten, schuld en vergeving zijn in Akins uit vele verhaallijnen opgebouwde, in Duitsland en Turkije spelende film tal van actuele maatschappelijke kwesties als globalisering, migratie, de Turkse toetreding tot de Europese Unie en de rolverdeling tussen man en vrouw terug te vinden. Maar doordat de plot drijft op de geloofwaardige, maar nooit helemaal grijpbare karakters van de hoofdfiguren, bezwijkt de film niet onder de last van deze zware onderwerpen.

Zoektocht

'Auf der anderen Seite' vertelt over drie eenoudergezinnen, wier levens met elkaar verstrengeld raken. De Turkse germanistiekprofessor Nejat (Baki Davrak) reist van Bremen naar Istanbul, op zoek naar Ayten (Nurgül Yeşilçay). Maar deze is zojuist voor vervolging als politiek activiste illegaal naar Duitsland gevlucht. Aytens moeder, de prostituee Yeter (Nursel Köse), was de geliefde van Nejats vader, de weduwnaar Ali (Tunçel Kurtiz), die haar in zijn dronkenschap heeft gedood. Op haar vruchteloze zoektocht naar haar moeder vindt Ayten onderdak bij de studente Lotte (Patrycia Ziolkowska), met wie zij een affaire begint. Na Aytens uitwijzing uit Duitsland reist Lotte haar – zeer tegen de zin van haar moeder, Susanne (Hanna Schygulla) – achterna.

Hoewel Lottes dood in Istanbul uiteindelijk alle verhaallijnen samenvoert, blijft het slot grotendeels open: Akins personages zoeken elkaar, maar lopen elkaar desondanks toch steeds mis. Beweging lijkt voor hen een doel op zich, want verder laat de film vrijwel alle vragen naar de drijfveren van zijn personages onbeantwoord. "Misschien wil je wel gewoon ergens op tegen zijn," oppert Lottes moeder, als zij – zelf na haar wilde jeugd allang gesetteld – Aytens verbeten politieke strijd probeert te begrijpen.

De andere kant

Inderdaad vormt een bijna onwillekeurige beweging naar 'de andere kant' de drijvende kracht achter de handeling. Of het nu de geografische beweging tussen Turkije en Duitsland is, de maatschappelijke drang om hogerop te komen of de erotische aantrekkingskracht van het vreemde: Akins personages worden altijd aangetrokken tot de plekken waar ze niet zijn.

Ondanks deze sterke dynamiek is 'Auf der anderen Seite' een opvallend rustige film, zeker vergeleken bij het harde, snelle 'Gegen die Wand': de kleuren zijn ingetogen, seks en geweld komen weinig expliciet in beeld en Akin neemt ruim de tijd om zijn verhaal te vertellen, bijvoorbeeld door de belangrijkste elementen van zijn driedelige film alvast in tussentitels aan te kondigen. Zo weet de kijker al voordat hij de personages Yeter en Lotte leert kennen, dat deze zullen sterven. Hoewel de dood het centrale onderwerp is, richt de film op die manier de aandacht op zijn keerzijde, het leven. Want ook de dood is hier niet meer dan een 'aan-de-andere-kant'-staan: de overtreffende trap van het dynamische leven van de personages.

Uit deze beweeglijkheid put de film zijn kracht om alle grote onderwerpen te kunnen dragen, waaraan het verhaal bijna als vanzelf raakt. Bovendien ontsnapt Akin aan de clichés, die al snel op de loer liggen bij het praten over grote tegenstellingen als 'eigen' en 'vreemd', 'leven' en 'dood': waar 'de andere kant' is, hangt immers van het eigen standpunt af en bij Akin wisselen de posities voortdurend. Om stereotypes te vermijden koos Akin ook bewust voor een lesbisch liefdesverhaal: anders zou het toch al snel "King Kong en de blanke vrouw" worden, legt hij in Der Spiegel uit.

De duivel

Dat dit knap geconstrueerde verhaal ook overtuigt, ligt niet in de laatste plaats aan de prestaties van de acteurs, die er onder Akins regie goed in slagen om diens figuren leven in te blazen. Aan de wieg van de film stond, vertelt Akin het dagblad Frankfurter Allgemeine Zeitung, zijn wens om met de legendarische Fassbinder-actrice Hanna Schygulla ('Effi Briest', 'Lili Marleen') en de in Turkije minstens zo beroemde Tunçel Kurtiz te werken. De film ontleent veel van zijn kracht aan hun vertolking van ouders, die ongewild de fout ingaan. Maar ook hun jonge tegenspelers Baki Davrak, Nurgül Yeşilçay en Patrycia Ziolkowska zijn ontwapenend in hun combinatie van naïviteit en opstandigheid.

Al met al heeft Akin de hoge verwachtingen met zijn nieuwe film meer dan ingelost. In Cannes ontving Akin dit voorjaar al de onderscheiding voor het beste draaiboek en de speciale Prijs van de Oecumenische Jury. Kort voor de Duitse premiere op 27 september koos de jury van German Films Services 'Auf der anderen Seite' bovendien als Duitse inzending voor de Oscar. Ook de start in de Duitse bioscopen is een succes: de recensies waren lovend en alleen al in het eerste weekend trok de film 65.000 bezoekers. Nu rest alleen nog de spannende vraag, hoe Akin straks in het laatste deel de duivel in beeld gaat vangen.

Carina de Jonge promoveert in München en schrijft regelmatig voor het Duitslandweb.