In Duitsland geen komkommertijd
Opinie

Even leek alles overheerst te worden door de wereldkampioenschappen voetbal, maar achter de schermen werd een imposante politieke agenda afgewerkt. Allereerst moest de federale structuur grondig gereviseerd worden, vooral wat betreft de verdeling van taken tussen de Bond en de deelstaten. Ook al wordt er, zoals gewoonlijk, geklaagd dat het te weinig en te laat is, moet de impact van de hervorming toch niet onderschat worden. De federale structuur is immers uitgegroeid tot de kern van de naoorlogse Duitse politieke identiteit en had daarom iets sacrosancts. Nu deze kogel door de kerk is zullen er meer federale structuren op de helling gaan. De discussie zal zich de komende jaren vooral toespitsen op de relaties tussen de deelstaten. Hoeveel moeten er zijn, kan het aantal drastisch omlaag en hoeveel onderlinge financiële solidariteit moet er eigenlijk worden opgebracht?

Over de uitgangspunten van de hervorming van de gezondheidszorg is nu eindelijk overeenstemming bereikt. De moeizame wijze waarop dit tot stand is gekomen, bewijst dat de comfortabele meerderheid van een grote coalitie niet onmiddellijk een grotere slagkracht betekent. Juist omdat de meerderheid nooit in gevaar komt, wordt de oppositie binnen de partijen alleen maar sterker, zowel binnen de CDU/CSU als de SPD. Dit mechanisme zal de regering Merkel blijven achtervolgen en zijn weerslag hebben op het hervormingtempo.

Belastingverhogingen

Bovendien leidt de partij-interne oppositie ertoe, dat de compromissen over het algemeen eerder worden gezocht in het verhogen van de belastingen dan in het drukken van de kosten. Voor blokkades heb je immers maar één partij nodig, in tegenstelling tot het doorvoeren van nieuw beleid. Dat betekent dat bezuinigingen of het snijden in staatstaken telkens op het “veto” van een belangengroep binnen de partij kunnen rekenen. Compromissen worden daarom al snel gevonden in een iets oprekken van het budget, en dus in hogere lasten.

Dit mechanisme is kenmerkend voor de beginfase van Merkels regering. Het gezond maken van de staatshuishouding betekent in de praktijk toch vooral het verhogen van belastingen. De vertrouwenspremie die dit kabinet bij aanvang van de bevolking kreeg, is ondertussen door deze gestegen lastendruk verbruikt. Ook op het terrein van de buitenlandse politiek heerst momenteel een hectische sfeer in Duitsland, waarin in een en dezelfde week Duitse soldaten naar Kongo zijn vertrokken en de Amerikaanse president op bezoek is, terwijl tegelijkertijd de G8 moet worden voorbereid en de betrekkingen met Iran wederom in een cruciale fase zijn gekomen. Ook de ontwikkelingen rond Israël vergen de nodige aandacht en de contacten met Polen, die sowieso permanent onderhoud vergen, vragen gegeven de spanningen van de afgelopen weken en de wisseling van de premier extra aandacht.

Sleutelmacht

Het feit dat de Bondsrepubliek een buitengewoon actieve rol speelt in vrijwel alle grote internationale vraagstukken, is tekenend voor het gestegen aanzien en de grotere macht van Duitsland in de internationale arena. Macht wordt vaak omschreven als het vermogen om een ander iets naar jouw wens te kunnen laten doen. De mate van macht kun je echter aflezen aan de mate waarin andere landen steun bij je zoeken, of zelfs hun problemen bij jou op het bord leggen. Hoe vaak word je gebeld, wordt er een beroep op je gedaan?

Vanuit dit perspectief kunnen we de Bondsrepubliek omschrijven als een sleutelmacht, oftewel macht op grond van een sleutelpositie. Het is niet zo dat Duitsland zelf zozeer actief macht probeert uit te oefenen in de buitenlandse politiek, maar eerder dat de andere landen Duitslands steun zoeken in internationale vraagstukken. Dit geldt voor de inzet van troepen in Kongo, waar het vooral president Chirac was die Merkel heeft overgehaald om troepen te sturen. Op de steun van de publieke opinie hoeft de Kongo-missie in ieder geval niet te rekenen: een groot deel van de Duitse bevolking vraagt zich af wat hun soldaten op het Afrikaanse continent te zoeken hebben.

En het is president Bush die met een driedaags bezoek aan Merkels thuishaven (zowel de duur als de plaats zijn van grote symbolische betekenis) steun van Duitsland zoekt voor zijn buitenlandse politieke agenda die zwaar onder vuur ligt. Net als zijn vader is de huidige president ervan overtuigd dat Duitsland een sleutelpositie inneemt op het Europese continent. Na het vertrek van de gehate Schröder is het in Amerikaanse ogen weer meer dan wenselijk Duitsland actief te betrekken in de internationale politiek. Merkel had zelf bij haar eerste buitenlandse reizen duidelijk gemaakt dat zij weer naar een meer klassieke rol van Duitsland op de internationale bühne wilde. Invloedrijk zijn door bescheiden te blijven en niet zoals onder Schröder veel verbaal geweld, dat een gebrek aan daadwerkelijke invloed moest verdoezelen.

Juist het succesvolle optreden van Merkel en minister van Buitenlandse Zaken Frank-Walter Steinmeier in de eerste maanden van hun functie heeft geleid tot hoge verwachtingen in het buitenland. Dit vertaalt zich nu in topdrukte voor de Duitse buitenlandse politiek. Een topdrukte die geen piek zal blijken te zijn, maar een niet eindigende hoogvlakte. Of de Bondsrepubliek deze hooggespannen verwachtingen ook waar kan maken, is, gegeven de beperkte speelruimte die de Duitse buitenlandse politiek traditioneel heeft, af te wachten. Dat de aandacht die internationale kwesties opeisen uiteindelijk niet ten koste zal gaan van de binnenlandse politieke agenda, kunnen we alleen maar hopen.

Voor Merkel en consorten zit een vakantie er dit jaar in ieder geval niet in.

Ton Nijhuis is wetenschappelijk directeur van het Duitsland Instituut Amsterdam.