Duitsland probeert terreur en geweld te duiden
Reacties na Würzburg, München, Reutlingen en Ansbach

Na een aanval met een bijl in een trein in Würzburg vorige week maandag, een schietpartij met negen doden in München vrijdag en een aanval met een mes in Reutlingen op zondagmiddag volgde zondagavond een zelfmoordaanslag in Ansbach. In alle vier de gevallen waren de daders jonge mannen. Van drie van hen is bekend dat ze psychische problemen hadden, maar hun achtergrond en motieven, voor zover bekend, verschillen.

Ansbach, Reutlingen, München en Würzburg

In het Beierse Ansbach blies de 27-jarige Syrische asielzoeker Mohammad D. zichzelf zondagavond op bij de ingang van een festivalterrein. Daarbij raakten 15 mensen gewond, vier van hen zwaar. Op de telefoon van de dader is een filmpje gevonden waaruit blijkt dat hij IS-aanhanger was. Hij kondigde wraakacties aan op Duitsers omdat die moslims ombrengen. De man was bekend bij de politie onder meer voor drugsdelicten en heeft twee keer eerder geprobeerd zelfmoord te plegen. Hij is daarna opgenomen geweest in een psychiatrische kliniek. Hij kwam twee jaar geleden naar Duitsland. Omdat zijn asielverzoek was afgewezen, zou hij naar Bulgarije worden uitgezet. Lees meer bij  Spiegel Online

In Reutlingen (Baden-Württemberg) stak een 21-jarige Syrische asielzoeker zondagmiddag een 45-jarige vrouw dood met een Dönermes. Daarna verwondde hij op de vlucht nog vijf andere mensen. De politie sluit in dit geval een terroristisch motief uit en zegt dat de Syrische achtergrond van de dader geen rol speelt bij de steekpartij. De man en de vrouw kenden elkaar en hadden voorafgaand aan de steekpartij ruzie met elkaar. Ook hier was de dader al bekend bij de politie, onder meer voor drugs- en geweldsdelicten. Lees meer bij FAZ.net

In München kwamen vrijdag negen mensen om het leven toen de 18-jarige Iraans-Duitse scholier Ali David S. in een winkelcentrum om zich heen schoot. Daarna schoot hij zichzelf dood. De dader bleek psychische problemen te hebben. Hij werd op school gepest en was gefascineerd door de schietpartij door een scholier in Winnenden (Baden-Württemberg) in 2009 en de aanslag van de Noor Anders Breivik in 2011. David S. lijkt een typische Amokläufer te zijn, iemand die met persoonlijke motieven, bijvoorbeeld wraak, aan het moorden slaat. Lees meer bij Spiegel Online
Update 27-7: Ali David S. blijkt een racist te zijn geweest met rechts-extremistische ideeën. Dat schrijft de FAZ op basis van informatie uit recherchekringen en uit de directe omgeving van S. Hij was er trots op dat hij dezelfde verjaardag had als Hitler en zou Turken en Arabieren hebben gehaat. Lees meer bij FAZ.net

Vorige week maandag viel een 17-jarige asielzoeker, waarschijnlijk uit Afghanistan of Pakistan, reizigers in een trein naar het Beierse Würzburg aan met een bijl en een mes. Hij verwondde vijf mensen en werd door de politie doodgeschoten. Zijn daad geldt als geïnspireerd door IS, IS zelf heeft de aanslag ook geclaimd. Lees meer bij Zeit Online

Merkel

De vraag is wat de aanslagen betekenen voor de stemming in Duitsland en de positie van Merkel. Vanmorgen was de hashtag #Merkelsommer in Duitsland enige tijd trending bij twitteraars die de kanselier verantwoordelijk houden voor de gewelddaden. Ze nemen haar haar vluchtelingenbeleid kwalijk. De kritiek op Merkel en op de Willkommenskultur klinkt al sinds het begin van de vluchtelingencrisis en werd ook tijdens de gebeurtenissen rond de nieuwjaarsnacht in Keulen luid. Het was allemaal wind in de zeilen van de rechts-populistische AfD die van 3 procent vorig jaar zomer naar 12 procent dit voorjaar groeide. 

Tegelijkertijd is Merkels CDU sinds het begin van de vluchtelingencrisis de grootste partij gebleven en is er binnen haar partij geen concurrentie voor het lijsttrekkerschap van de Bondsdagverkiezingen volgend jaar. Zelfs binnen de SPD zien kiezers haar liever als kanselier dan hun eigen beoogd lijsttrekker Sigmar Gabriel. Haar rustige, bedachtzame en pragmatische aard spreekt veel Duitsers aan. Juist de afgelopen weken, met het dalen van de toestroom van vluchtelingen naar Duitsland, namen Merkels populariteitscijfers en die van haar partij weer toe, terwijl de AfD in de peilingen zakte.

De bondsregering benadrukt vandaag dat er geen verband bestaat tussen de terreurdaden in Würzburg en Ansbach en de vluchtelingencrisis, omdat beide daders al voor het begin van de vluchtelingencrisis in Duitsland waren. Bovendien, aldus Merkels woordvoerster, "zijn de meeste terroristen die in de laatste maanden in Europa aanslagen hebben gepleegd, geen vluchtelingen."

Inzet leger in binnenland

Minister De Maizière (CDU) van Binnenlandse Zaken heeft vandaag aangekondigd meer politie op bijvoorbeeld stations en luchthavens in te zetten. Daarnaast is de discussie over de inzet van het leger in het binnenland opnieuw opgelaaid. De Beierse deelstaatminister van Binnenlandse Zaken Hermann (CSU) sprak zich daar vandaag voor uit. Ook binnen de CDU zijn daar voorstanders van. Coalitiepartner SPD is fel tegen. Eind mei hadden de regeringspartijen er juist een compromis over bereikt. De Maizière, die oproept tot bezonnenheid, zegt dat hij nu eerst de inzetmogelijkheden van de politie nog een keer goed wil bekijken. 

In principe is in Duitsland niet de Bundeswehr, maar de politie verantwoordelijk voor de binnenlandse veiligheid. Dat is geregeld in de Duitse grondwet. Alleen bij natuurrampen en zeer ernstige calamiteiten mag het leger in het binnenland worden ingezet. 

Sinds de schietpartij in München debatteren ministers over strengere wapenwetgeving. De Maizière wil eerst verder onderzoek over de schietpartij in München afwachten, volgens hem is de Duitse wapenwetgeving al zeer streng. Vice-kanselier Gabriel wil een betere wapencontrole: een labiele of zelfs psychisch zieke 18-jarige moet niet aan wapens kunnen komen, aldus de SPD-minister. Ook is de discussie over gewelddadige computergames weer opgelaaid, die de dader in München gespeeld zou hebben. Volgens De Maizière hebben deze games een schadelijke invloed op jongeren. Onderzoeken daarover zijn echter niet eenduidig.

Terreurdaden en Amokläufe

In de Duitse media wordt gezocht naar verklaringen voor het geweld van de afgelopen week. De grenzen tussen wat een Amoklauf is en wat een terreurdaad, lijken te vervagen, schreef politicoloog Herfried Münkler vorige week al in Die Zeit, naar aanleiding van de aanslagen in Nice en Würzburg. Terreurdaden en Amokläufe kunnen elkaar zelfs versterken, aldus Münkler. De daders zijn vaak in een levenscrisis geraakt en willen met een grote zelfmoordactie hun leven alsnog zin geven. Terreurorganisaties als IS biedt dit soort daders zingeving, "stelt haar label voor zelfmoordenaars en Amokläufer ter beschikking".

Met dit soort terreur - dat niet meer tegen specifieke groepen is gericht, maar waarvan iedereen slachtoffer kan worden - is het zaak voor de regering zich niet te laten provoceren, waarschuwt de Duitse politicoloog. Dat is precies wat groeperingen als IS willen: dat moslims in Westerse samenlevingen tot vijanden worden verklaard, waardoor IS hier op nog meer steun kan rekenen. Terreurbestrijders moeten de tijd nemen voor tegenmaatregelen en effecten van eventuele maatregelen goed overdenken, aldus Münkler. Dat is moeilijk omdat de bevolking snelle maatregelen verwacht en berichtgeving in de media deze verwachting voedt. Lees meer bij Zeit Online

De Frankfurter Allgemeine ging zondag - na het geweld in Würzburg en München, maar voor Reutlingen en Ansbach - in op de vraag waarom "deze vorm van zelfmoord zich als een virus uitbreidt". Mogelijk heeft dat meer met onze geïndividualiseerde samenleving te maken dan ons lief is, aldus FAZ-redacteur Harald Staun. Ook hij ziet steeds minder verschil tussen Amokläufe en terreurdaden. Of het nou gaat om Nice, Orlando of Würzburg: "Al die zich ophopende individuele daden kun je nauwelijks nog alleen op zichzelf beschouwen: ze voegen zich tot een globaal fenomeen, in een golf van aanslagen, die elkaar lijken te inspireren en motiveren." Ook hij gaat in op de gevolgen die dat heeft voor de overheid en de maatschappij. Lees meer bij FAZ.net