Goede stemming op politieke Berlinale

De politiek droop ervan af bij het Internationale Filmfestival in Berlijn van dit jaar. Wie wilde, kon zich uitgebreid verdiepen in het levensverhaal van Hitlers laatste secretaresse Traudl Junge (die overigens kort na de vertoning van de film overleed), de houding van de Franse filmwereld in de oorlog, de zwijgzame opstelling van het Vaticaan ten aanzien van de jodenvervolging, of de vraag of de Duitse dirigent Wilhelm Furtwängler als een nazi moet worden aangemerkt, omdat hij tijdens de oorlog had doorgewerkt.

Deze willekeurige greep maakt duidelijk dat de Tweede Wereldoorlog nog steeds niet heeft afgedaan als thema voor filmproducenten. De gerestaureerde versie van Charlie Chaplins 'The Great Dictator', origineel uit 1940, vormde een passend slot van het politiek getinte festival.

Ook actuelere thema's kwamen aan bod, met films over onder meer Bloody Sunday (1972), de ontvoering in 1973 van de huidige Zuid-Koreaanse president Kim Dae Jung, en de oorsprong van het RAF-terrorisme in Duitsland. De meer of minder recente geschiedenis liep van het begin tot het eind als een rode draad door de eerste Berlinale van Kosslick. "Het lag dit jaar ook voor de hand om extra aandacht aan politieke ontwikkelingen te besteden", verklaart hij. "Er is oorlog, er is terrorisme en er is intolerantie. Met het festival willen wij graag bijdragen tot Völkerverständigung, een beter begrip tussen de volkeren. Vandaar ook de tekst op alle reclameposters van de Berlinale: 'Accept diversity'. Dat was het geheime motto van het festival."

Op adem komen met apolitieke films
De murw geslagen bezoeker kon onder meer op adem komen met twee totaal verschillende, maar in elk geval totaal apolitieke films. De heerlijke who-dunn'it-comedy '8 Femmes' bijvoorbeeld, van het Franse wonderkind François Ozon, groeide uit tot de favoriet van het Berlijnse publiek. In de kitscherige film proberen acht Franse diva's, onder wie Isabelle Huppert, Fanny Ardant en een fantastisch schmierende Catherine Deneuve in een geïsoleerd gelegen landhuis uit te maken wie van hen de heer des huizes heeft vermoord. De onderlinge spanning wordt gevoed door financiële afgunst, ontboezemingen over overspel, lesbische verhoudingen, roddel en achterklap. De 'camp'-film is, gelijktijdig met de vertoning in Berlijn, aan een terechte zegetocht door de Franse bioscopen begonnen.

Daarnaast kon de Berlinale-bezoeker zich laven aan de prachtige beelden in de nieuwe film van Otar Iosseliani, 'Lundi Matin'. Deze verstilde film, vrijwel zonder dialogen, gaat over een fabrieksarbeider die probeert de alledaagse sleur te ontvluchten door de trein te nemen naar Venetië. Daar komt hij echter in dezelfde routine terecht. Met 'Lundi Matin' keert Iosseliani terug naar de essentie van film: mooie plaatjes en uitstekend acteerwerk.

De Franse film viel dus wederom in positieve zin op tijdens de Berlinale. Vorig jaar al ging 'Intimacy' er met de Gouden Beer vandoor.

Duitse film stelt teleur
Hoe zit het dan met de Duitse film, die Kosslick meer voor het voetlicht wilde brengen? Van de 23 films die meedongen naar de Gouden Beer, waren er maar liefst vier van Duitse bodem. Daarvan haalden de openingsfilm van Tom Tykwer (Heaven") en het geïmproviseerde 'Halbe Treppe' (van Andreas Dresen) een ruime voldoende. Maar het vHoeel te hoog gegrepen 'Der Felsen' bleef ver onder de maat, evenals de controversiële film over Andreas Baader, één van de oprichters van de linkse terreurorganisatie RAF (Rote Armee Fraktion).

Vooral over 'Baader' werd tijdens het festival schande gesproken, omdat regisseur Christopher Roth in zijn film pure geschiedvervalsing bedrijft. Terwijl aanvankelijk een semi-documentaire stijl wordt gesuggereerd, onder meer door de vertoning van oude journaalfragmenten, ontspoort de film later volledig door scènes die uitsluitend aan de fantasie van de regisseur ontsproten zijn. Het absolute dieptepunt was de weliswaar spectaculaire, maar volledig gefantaseerde slotscène, waarin Andreas Baader in 1972 wordt neergemaaid door een peloton politieagenten. In werkelijkheid echter kwam hij in 1977 aan zijn einde door zelfmoord te plegen in zijn cel in de Stammheim-gevangenis. Een regisseur mag natuurlijk fantaseren, maar moet daarvoor, anders dan Roth, wel een geldige reden aangeven.

Gedeelde hoofdprijs
De internationale jury had dit jaar blijkbaar grote moeite met het uiteenlopende aanbod. Omdat de juryleden het niet eens konden worden over de beste film, werd de hoogste onderscheiding, de Gouden Beer, aan twee films tegelijk toegekend. Zowel het politieke drama 'Bloody Sunday' van de Britse regisseur Paul Greengrass, als de Japanse animatiefilm 'Spirited Away' eindigde op een gedeelde eerste plaats. 'Halbe Treppe', '8 Femmes' en 'Lundi Matin' kregen een Zilveren Beer.

Opvallend was dit jaar de opperbeste stemming die dit jaar rond de Potsdamer Platz heerste. Vooral het enthousiasme van festivalleider Kosslick werkte aanstekelijk: vrijwel alle voorstellingen waren uitverkocht. Kosslick maakte van het jaarlijkse festival weer een 'Berlinale der guten Laune'. Eigenlijk verdient hij daarom zélf een Gouden Beer.

Hans Verbeek verbleef in 1995 in het kader van het Journalistenstipendium Duitsland Nederland bij Antenna Brandenburg in Potsdam. Hij is correspondent voor Het Parool en Elsevier in Berlijn. 

Berlinale
Berlinale Radio
Berlinale-special Spiegel Online
Berlinale-special Berlin Online