Het gevecht om de kiezer
Twee publicaties over de Bondsdagverkiezingen in 2002

Het door Althaus en Cecere uitgegeven 'Kampagne! 2. Neue Strategien für Wahlkampf, PR und Lobbying' concentreert zich op de strategieën en middelen die politieke partijen in Duitsland bij de laatste verkiezingen hanteerden om stemmen te winnen. De artikelen worden rijk geïllustreerd met fotos en grafieken. Het gekleurde middenkatern bevat alle campagneposters en nog enkele stills uit politieke televisiespots. Het boek bestaat uit vier delen, waarvan het eerste vooral de strategische aspecten behandelt. Daarin worden onder meer internationale ervaringen en theorieën op het gebied van politieke campagnes belicht. Daarnaast komt de positiebepaling van SPD en de CDU ten opzichte van het electoraal lucratieve politieke midden aan bod.

In het tweede deel worden per partij de campagnes in 2002 geëvalueerd, behalve bij de PDS door partijmedewerkers. Zoals te verwachten valt, zijn zij niet altijd even scheutig met (zelf)kritiek, maar daar staat tegenover dat ze af en toe flink aus dem Nähkästchen plaudern. Interessant in dit deel is verder het verhaal van de door studenten van de Berlijnse Freie Universität opgezette campagne om jongeren naar de stembus te lokken. Daarbij ontwikkelden ze ook een Duitse versie van de Nederlandse Stemwijzer, de Wahl-O-Mat.

In het derde deel draait het vooral om de rol van de media. Hoe bewerk je de pers in het 'soundbite-tijdperk'? Hoe belangrijk is de communicatie met beelden? Ook de internetcampagnes krijgen veel aandacht. Samen met Dietrich Boelter van het bedrijf dat de SPD-presentatie op internet verzorgde staat Vito Cecere zelf uitgebreid stil bij de virtuele campagne van de SPD. Daarna volgt een relaas van Stefan Scholz die verantwoordelijk was voor de presentatie van de Duitse christen-democraten.
Drie artikelen over politieke public relations, lobbying en politiek advieswerk vormen het vierde, afsluitende deel.

'Kampagne! 2' is een zeer instructieve bundel, bedoeld voor (jonge) politieke professionals en andere politiek geïnteresseerden. Het geeft helder de stand van zaken weer op het gebied van professioneel verkiezingscampagne voeren in Duitsland. Duidelijk is dat Nederland, ook door de kleinere schaal van het land en de bescheidener financiële middelen van de politieke partijen, hier flink op Duitsland achterloopt. Interessant is ook dat de bundel een keur van jonge politieke professionals (het gros is geboren tussen 1965 en 1975) voor het voetlicht brengt; van alle auteurs is een korte levensbeschrijving opgenomen. Sommigen van hen zullen we in de toekomst ongetwijfeld nog in andere, mogelijk belangrijkere functies tegenkomen.

Wie belangstelling voor dit boek heeft, zou ook het januarinummer van 2003 van het Forschungsjournal Neue Soziale Bewegungen moeten bekijken. In deze special bespreken onafhankelijke wetenschappers en medewerkers van de verschillende campagnebureaus de verkiezingen van 2002. Boeiend is bijvoorbeeld de theoretische analyse van de Hamburgse politicoloog Joachim Raschke, overigens ook de initiator van de special. Raschke wijst op de verschillende terreinen waarop de partijen en hun lijstrekkers elkaar bestreden: het culturele vlak, het terrein van sociale rechtvaardigheid en het gebied van economisch beleid. Het is duidelijk dat een meerderheid van de Duitsers op economisch gebied het meeste vertrouwen stelde in CDU/CSU en FDP. Op cultureel en sociaal gebied was rood-groen echter favoriet. Globaal gezegd, zou je kunnen stellen dat het daardoor 2-1 in het voordeel van SPD en de Groenen stond en dat die krachtsverhouding bepalend is geworden voor de einduitslag. Raschke ziet zelfs het perspectief van een langdurige rood-groene dominantie. De linkse partijen zullen immers ook in de afzienbare toekomst een modernere en socialere uitstraling dan de rechtse houden. Raschke houdt er echter wel rekening mee dat de ernstige geloofwaardigheidsproblemen waarmee de tweede regering-Schröder al vanaf het begin kampt dit verwachtingspatroon zouden kunnen doorkruisen.

Verder biedt de special onder meer bijdragen van de opiniepeiler Dieter Roth, van Andreas Helle van Kampa 02, van de politicoloog Peter Lösche, van Reinhard Bütikofer, woordvoerder van de Groenen, en van Michael Spreng, tijdens de verkiezingscampagne de persoonlijke assistent van CDU/CSU-kanselierskandidaat Edmund Stoiber.

De ommekeer in de verkiezingsrace werd ontegenzeggelijk veroorzaakt door de watersnood in het oosten van Duitsland en de door Schröder aangekaarte kwestie-Irak. Spreng legt het gecombineerde effect van die factoren helder uit. Volgens hem mislukte de eerste poging van Schröder om Irak als verkiezingsthema te introduceren. Begin augustus 2002 miste de bondskanselier het gezag om het onderwerp boven aan de agenda te zetten. De watersnood bracht daarin verandering, omdat Schröder door zijn optreden als redder in nood zijn autoriteit herwon. Irak leek veel kiezers nu een relevant thema, belangrijker dan de werkloosheid. Spreng: "Vereinfacht dargestellt glaubten viele Wähler: Wer mit der Flut fertig wird, bewahrt die Menschen auch vor dem Krieg und am Ende vielleicht sogar vor der Arbeitslosigkeit." Inderdaad lag de sleutel voor electoraal succes in de opmerkelijk spannende Bondsdagverkiezingen van 2002 in de gecompliceerde verhouding tussen beeldvorming, geloofwaardigheid, competentie en gezag. Zowel 'Kampagne! 2' als het Forschungsjournal scherpen het denken over dit fundamentele en universele probleem van politiek in de massamediademocratie.

Boekbeschrijvingen
Jacco Pekelder is onderzoekscoördinator bij het Duitsland Instituut Amsterdam.

Lit Verlag

Jacco Pekelder is onderzoekscoördinator bij het Duitsland Instituut Amsterdam.