CSU scoort in Beieren met wij-gevoel
Een week CSU-campagne in Beieren

In het Beiers deelstaatparlement is de CSU met een tweederde meerderheid vertegenwoordigd: de partij behaalde bij de deelstaatverkiezingen van 2003 ruim 60 procent van de stemmen. De SPD volgt op ruime afstand met 20 procent. Bij de Bondsdagverkiezingen van 2002 sleepte de CDU/CSU bijna tweederde van de Beierse stemmen in de wacht. Het grote succes van de christen-democraten in Beieren is niet iets van vandaag of gisteren, al bereikte hun voorsprong de afgelopen jaren wel een ongekend hoogtepunt. Sinds het begin van de jaren vijftig is de CSU in Beieren vrijwel continu de grootste partij, zowel op federaal als op deelstaatniveau. Zelden behaalt de partij minder dan 50 procent van de stemmen. Wat is de oorzaak van dit succes?

Locatie

München, drie weken voor de verkiezingen. In de rood-groen geregeerde hoofdstad van Beieren moet de CSU betrekkelijk veel moeite doen om kiezers te winnen: de CSU en SPD lagen met 45 respectievelijk 30 procent van de Zweitstimme tijdens de laatste Bondsdagverkiezingen in München niet zo ver uit elkaar als in de rest van Beieren.

De campagne is in volle gang. Elke dag is er gelegenheid om een CSU-kandidaat te horen spreken. De bijeenkomsten van de christen-democraten zijn meestal al te herkennen aan de locatie. De CSU geeft de voorkeur aan rustiek ingerichte bierhallen in de buurt van de oude Wittelsbacher residentie, bijvoorbeeld het beroemde Hofbräuhaus. Klassieke trefpunten van de SPD en Die Grünen daarentegen vormen cultuurcentra als het Schlachthof in de homo- en studentenuitgaansbuurt zuidwestelijk van het stadscentrum.

Clichés

Tijdens een kleine bijeenkomst houdt Johannes Singhammer, Bondsdaglid en kandidaat voor het kiesdistrict München-Noord, een redevoering gericht op het eigen district. De entourage van CSU-avonden schuwt geen cliché, ook niet op deze bijeenkomst in restaurant Der Alte Wirt in München-Moosach: eiken meubilair, serveersters in Dirndl, grote pullen bier. In de lucht hangt de zurige geur van klassieke Beierse gerechten als Kasspatz’n. De toespraak van Singhammer heeft twee zwaartepunten, die hij losjes met elkaar verbindt: kritiek op het rood-groene regeringsbeleid enerzijds, regionale onderwerpen anderzijds. Zo geeft de bijna-overstroming van München de week ervoor hem de gelegenheid om flink uit te halen naar het waterbeleid van het eveneens rood-groene gemeentebestuur, dat het milieu boven de veiligheid van de burger zou stellen. Herhaaldelijk wijst Singhammer op het hoge welvaartsniveau van Beieren in tegenstelling tot de rest van de Bondsrepubliek. Het publiek reageert overwegend met empathische dankbetuigingen aan de kandidaat.

Wij-gevoel

“Mia san mia,” (wir sind wir) – dit zinnetje is een belangrijke drijfveer van de Beierse CSU-verkiezingsretoriek. De partij doet haar best om met alle ter beschikking staande middelen een wij-gevoel te creëren. De kandidaten doen geen moeite om hun Beierse tongval te verhelen. Integendeel, de CSU-kiezers moeten ervan overtuigd raken dat daar een van hen staat, die in Berlijn hún belangen behartigt. De politieke tegenstander wordt daarentegen tot een vage, abstracte kracht gereduceerd. "Berlijn" en "Brussel" zijn zinbeelden voor regeringen, die vanuit een ivoren toren wereldvreemde wetten uitvaardigen. Linkse politici staan als verstokte ideologen te boek, die zich uit politieke correctheid liever met de belangen van Europa of Turkije identificeren dan met 'hun eigen mensen'. De inhoud van het partijprogramma wordt in verkiezingstoespraken ondergeschikt gemaakt aan dit groepsgevoel: meestal volstaat een verwijzing naar de Beierse welvaart als bewijs voor de bekwaamheid van de christen-democraten.

Handwerker

Ook de bijeenkomst met Horst Seehofer in de Hofbräukeller verloopt grotendeels volgens dit schema. Seehofer toont zich ontroerd over het hartelijk onthaal met fanfare-orkest en welwillende toespraken. Het is duidelijk een thuiswedstrijd voor de Ingolstädter, die bij de federale CDU/CSU-fractie in onmin is geraakt na zijn kritiek op de hervormingsplannen voor het gezondheidsstelsel. Aan het applaus in de Hofbräukeller te oordelen lijkt de CSU-vice-fractievoorzitter in zijn eigen deelstaat echter door zijn eenmansacties eerder aan sympathie te hebben gewonnen. Zelfs aan de nuchtere journalistentafel valt soms instemmend gemompel te horen. Hoewel Seehofer de regeringscoalitie hier en daar links inhaalt – bijvoorbeeld als hij de grote concerns hekelt die zich aan de belastingen onttrekken – belichaamt hij van top tot teen het beeld dat de CSU het liefst van zichzelf schetst. Seehofer profileert zichzelf als man van de daad. Misprijzend spreekt hij van de retorische "mondwerkers" in de regering in tegenstelling tot "handwerkers" als hijzelf. Zijn grote sociale betrokkenheid, bijvoorbeeld bij gezondheidsvraagstukken, onderbouwt hij uitdrukkelijk niet met ideologische argumenten, maar met zijn eigen ervaringen als zwaar hartpatiënt.

Klef

Van één week CSU-campagne blijft vooral deze indruk hangen: een groep mensen die elkaar met bier en emotionele toespraken tot een gevoel van saamhorigheid en superioriteit opzwepen. Er zijn niveauverschillen: Seehofers redevoering is genuanceerder dan bijvoorbeeld die van Singhammer. Maar ook na deze bijeenkomst houdt de bezoeker een beetje een klef gevoel over aan zoveel ongevraagde intimiteit. Bovendien blijven ook bij Seehofer veel vragen onbeantwoord: wie zijn bijvoorbeeld precies die 'mensen' tot wie de CSU volgens haar slogan zoveel nabijheid heeft?

De verkiezingsretoriek van de Beierse CSU te typeren, is makkelijker dan haar succes te verklaren. De verankering van de partij in Beieren heeft een lange voorgeschiedenis. Het Beiers stemgedrag laat in elk geval zien dat emoties een niet te onderschatten factor vormen bij de verkiezingen.

Carina de Jonge is germaniste en promoveert momenteel in München.