Columns

Bijna vijf jaar geleden zag ik Friedrich Merz tijdens een keynote speech voor Amerikaanse studenten. Angela Merkel was nog bondskanselier, maar had het voorzitterschap van hun beider partij, de CDU, al neergelegd. Merz kreeg een tweede kans om het voorzitterschap over te nemen. In de eerste poging 2018 verloor hij nog van de door Merkel gezalfde Annegret Kramp-Karrenbauer. De keynote speech van Merz was zwak en ik verbaasde me waarom iemand met zo veel connecties in de zakenwereld, zich niet kon profileren met duidelijke ideeën en als nieuwe Macher. Vijf jaar later staat Merz er beter voor dan ooit, is hij (na de derde poging) sinds 2021 CDU voorzitter en maakt hij grote kans de volgende bondskanselier van Duitsland te worden. Wat is er nu anders?

In mei 2006 zwierf een bruine beer vanuit de Italiaanse provincie Trento naar het Beiers-Oostenrijkse grensgebied. Voor het eerst sinds meer dan 170 jaar werd er een beer in het wild waargenomen op Duits grondgebied. De beer, die de naam Bruno kreeg, trok graag op rooftocht waarbij hij huisdieren en boerderijdieren aanviel. Hij toonde daarbij een voorliefde voor schapen. De Beierse deelstaatregering bestempelde hem vanwege zijn plunderijen als een ‘probleembeer’. Hoewel er tegen geprotesteerd werd, gaf ze toch de toelating dat de beer afgeschoten zou worden. Enkele weken later werd hij neergeschoten door vier mannen. Bruno, die inmiddels internationale faam had verworven, werd getaxidermeerd en kan vandaag bezichtigd worden in het Museum voor Mens en Natuur te München.

De nieuwe Duitse serie ‘Crooks' op Netflix laat - in een lekker vet Weens dialect - zien hoe de jacht op een gouden munt meerdere gangster-clans in chaos achterlaat. Nu zou ik nooit willen beweren dat politici ‘crooks’ zijn, maar in Berlijn is een vrijwel gelijk scenario te zien. De speurtocht naar geld zorgt voor wanorde en wanhoop bij alle drie de regeringspartijen.

De verkeerslichtregering met sociaaldemocraten, liberalen en groenen die op 8 december 2021 in Duitsland tot stand kwam, blinkt niet uit in vriendschap. Na een paar wittebroodsweken kwamen al snel de ergernissen tussen de liberalen en groenen naar boven. Kanselier Scholz van de sociaaldemocraten probeert zich meestal boven het gebekvecht te stellen. Toen in de herfst van 2022 de discussies over het al dan niet langer openhouden van de kerncentrales al te hoog begonnen op te lopen, moest hij wel zijn machtwoord bovenhalen.

Vol trots kwam ik enkele jaren geleden in mijn nieuwe hybride leaseauto voorrijden, het jongste model van een vertrouwd Duits merk. 'Oh' en 'ah', riep mijn gezin. Tot de kofferbak openging en het duidelijk werd dat een deel van de familie voortaan moest thuisblijven. Midden in de achterbak van de stationwagen was een groot blok geplaatst: de batterij voor de elektromotor. In de auto paste niets meer. Geen koffers, geen sportspullen en, vooral, geen hond. Ik probeerde van alles, maar de hond, niet bijzonder groot, kon niet mee. De foto’s van de hond met zijn kop tegen het dak veroorzaken tot vandaag veel gelach.

Kent de Duitse democratie haar ‘Sternstunde’, een groots en betekenisvol moment dat de tijd in een andere plooi legt? De voorbije weken trokken meer dan een miljoen mensen, verspreid over het hele land, de straat op om te betogen tegen de extreemrechtse partij Alternative für Deutschland (AfD) en ter bescherming van de democratie.

In 2010 werd Wutbürger, de woedende burger, verkozen als woord van het jaar. Het woord werd bedacht door journalist Dirk Kurbjuweit die het essay ‘Der Wutbürger’ publiceerde in het tijdschrift Der Spiegel. Volgens hem is de Wutbürger iemand die zich verzet tegen verandering. "Het is een uiting van een sceptische middenklasse die wil behouden wat ze heeft en kent, ten koste van een goede toekomst voor het land." En ook: "Ze hebben genoeg van de ruziënde partijen, van beslissingen die ze niet begrijpen en die hen onvoldoende worden uitgelegd." De auteur waarschuwt: "Duitsland zal bevriezen als de boze burgers de overhand krijgen."

In Duitsland zijn er twee bekende punkrockbands: Die Toten Hosen en mijn all-time favorite Die Ärzte. Beide bands, die inmiddels uit heren op leeftijd bestaan, verkopen in het hele land nog altijd stadions uit. De jarenlange rivaliteit tussen beide heeft plaatsgemaakt voor respect en vriendschap. Als Die Ärzte-ultra mag ik het eigenlijk niet zeggen, maar bij kanselier Olaf Scholz en bij vicekanselier Robert Habeck is het tijd voor Die Toten Hosen.

Prinzipienreiter, al wie uit principe principes naleeft, al wie van principes een stokpaardje maakt en daar dan vervolgens graag mee ronddraaft, dwars door alle obstakels en tegenspraak heen. Je kent ze wel, als je hen vraagt waarom ze niet van hun mening willen afwijken, antwoorden ze: ‘Het is nu eenmaal zo.’

Nog geen twee jaar ben ik hoogleraar-directeur van het Zentrum für Niederlande-Studien (ZNS), de Münsterse zusterinstelling van het Duitsland Instituut, of ik val al met mijn neus in de boter. Ik heb net, op 15 mei 2023, mijn oratie gehouden en ineens is het High Noon voor Nederland-uitleggers in Duitsland. Het kabinet-Rutte IV valt. Vooral na Ruttes aankondiging niet opnieuw te kandideren, komen steeds weer interviewverzoeken van Duitse radio-omroepen en kranten binnen. Na de zomer volgen de achtergrondgesprekken en korte voordrachten voor Duitsers uit politiek bestuur en zakenwereld die willen weten wat er op Rutte zal volgen.