Duits op school
De positie van de Duitse taal in het voortgezet onderwijs

Onderbouw

De rijksoverheid heeft algemene kerndoelen geformuleerd van wat leerlingen in de onderbouw van het voortgezet onderwijs moeten leren. Dit geldt zowel voor de eerste twee klassen van het vmbo, als voor de eerste drie klassen op havo/vwo-niveau. Deze kerndoelen bepalen op globale schaal wat leerlingen in de onderbouw moeten weten en kunnen en zijn in te zien via rijksoverheid.nl (zie de rechterbalk). Voor Duits zijn geen kerndoelen geformuleerd. Dit betekent dat vanuit de overheid geen formele eisen worden gesteld aan het vak Duits in de onderbouw van het Nederlandse voorgezet onderwijs.

Scholen besteden in de onderbouw tweederde van hun tijd aan de kerndoelen. Dit komt neer op circa 670 van de 1000 verplichte (klok)uren die per jaar aan onderwijs moeten worden besteed. Aandacht voor het vak Duits valt in het overige, 'differentiële' deel van het curriculum. Daarvoor is éénderde, dat wil zeggen ca. 330 uur per jaar, ingeruimd. In het differentiële deel krijgen scholen ook gelegenheid het eigen profiel tot uitdrukking te brengen, via levensbeschouwing, een extra moderne taal of sport. Scholen zijn niet gebonden aan verplichte aantallen lesuren voor Duits of de andere vakken in de onderbouw. De positie van Duits in de onderbouw is voor de verschillende schooltypen als volgt:

• vmbo KB, GL of TL: in de differentiële ruimte is een tweede moderne vreemde taal verplicht. Dit kan Duits zijn, maar ook Arabisch, Frans, Spaans of Turks
• havo/vwo: Duits is (naast Frans) in de differentiële ruimte verplicht, of in plaats van één van beide vakken ook Arabisch, Italiaans, Russisch, Spaans of Turks.

Bovenbouw vmbo

Aan het eind van het tweede schooljaar kiest elke vmbo-scholier een leerweg. De meeste scholieren, zo'n 39 procent (cijfers van schooljaar 2011/12), kiezen voor de theoretische leerweg (TL). Zij krijgen relatief het meeste onderwijs. Circa 22 procent van de vmbo-leerlingen kiest de basisberoepsgerichte leerweg (BB), 27 procent voor de kaderberoepsgerichte leerweg (KB). Zij krijgen het grootste deel van hun opleiding op de werkvloer. 12 procent kiest voor de gemengde leerweg (GL). Deze biedt een mix van praktijk- en theoretisch onderwijs.

Elke scholier kiest daarnaast een sector waarop hij of zij zijn onderwijs inricht. De meeste leerlingen kiezen voor Economie (34.000 in 2010), op de voet gevolgd door Zorg en welzijn en Techniek (beide ca. 32.000). Zo'n 16.000 vmbo-scholieren richten zich in de bovenbouw op de sector Landbouw. De rol van Duits is voor de verschillende typen vmbo en de sectoren als volgt:

• In de TL en GL is een van de alternatieven Duits, Frans of wiskunde verplicht in de sector Economie
• In de TL en GL kan Duits in de vrije ruimte worden gekozen als tweede of derde moderne vreemde taal
• Maar: scholieren hebben in de TL in totaal minimaal vier en in de GL drie sector(keuze)vakken. Daarvan moeten twee géén moderne vreemde taal zijn
• In de KB en BB is een van de alternatieven wiskunde, Duits of Frans verplicht in de sector Economie

Eindexamenkandidaten Duits vmbo

In 2012 deden 26.197 vmbo-scholieren eindexamen Duits, als volgt verdeeld onder de leerwegen: 22.883 GL/TL, 2640 KB en 674 BB. Het aantal vmbo-scholieren dat eindexamen Duits doet, neemt de laatste jaren af, zoals deze tabel laat zien (cijfers van het CITO):

2010: 31.306
2011: 27.759
2012: 26.197

2013: 28.400 (voorlopige cijfers, definitieve aantallen zijn altijd iets lager)

Het Duitsland Instituut Amsterdam voert momenteel een belevingsonderzoek Duits uit onder vmbo-scholieren, waarmee een staalkaart wordt samengesteld van de (on)genoegens van scholieren over het Duitse taalonderwijs.

Bovenbouw havo/vwo

Leerlingen moeten in de bovenbouw (tweede fase) van de havo en het vwo kiezen uit vier profielen: Natuur en techniek (NT), Natuur en gezondheid (NG), Economie en maatschappij (EM) en Cultuur en maatschappij (CM). Het vakkenpakket van de scholieren bestaat, naast een gemeenschappelijk deel, uit 2 of 3 verplichte profielvakken (afhankelijk van het profiel), 1 of 2 profielkeuzevakken en 1 vrij te kiezen examenvak. De positie van het vak Duits in de verschillende onderwijsvormen en profielen is als volgt:

• Op de havo is een tweede moderne vreemde taal verplicht in CM. Dit kan Duits zijn, maar mag ook een andere taal zijn (Arabisch, Frans, Fries, Italiaans, Russisch, Spaans of Turks)
• Op de havo kan Duits in CM en EM als profielkeuzevak worden gekozen
• Op de havo kan Duits in alle profielen als vrije keuzevak worden gekozen
• Op het vwo is een tweede vreemde taal altijd verplicht. Dit kan Duits zijn, maar mag ook een andere moderne (Arabisch, Frans, Fries, Italiaans, Russisch, Spaans of Turks) of klassieke (Grieks, Latijn) taal zijn
• Op het vwo kan Duits in CM en EM als profielkeuzevak worden gekozen
• Op het vwo kan Duits in alle profielen als vrije keuzevak worden gekozen

Eindexamenkandidaten Duits havo/vwo

In 2012 deden 18.870 havo-scholieren eindexamen Duits, naast 20.562 vwo-scholieren. De hoeveelheid eindexamenkandidaten Duits op het havo en vwo, blijft de laatste jaren stabiel. Dit blijkt uit de volgende tabellen (cijfers van het CITO):

havo

2008: 14.069 (Duits 1,2)
2009: 18.526 (Duits 1,2)
2010: 19.023
2011: 18.915
2012: 18.870
2013: 18.932 (voorlopige cijfers, definitieve aantallen zijn altijd iets lager)

In 2009 is het aantal eindexamenkandidaten sterk gestegen. Waarschijnlijk mede omdat in 2007 de splitsing in Duits 1 en 2 is afgeschaft. 

vwo

2008: 8.502 (Duits 1,2 (compleet))
2009: 8.991 (Duits 1,2 (compleet))
2010: 20.154
2011: 21.058
2012: 20.562
2013: 20.979 (voorlopige cijfers, definitieve aantallen zijn altijd iets lager)

Op het vwo nam het aantal eindexamenkandidaten in 2010 zeer sterk toe en bleef daarna stabiel. Sinds 2007 is het vak Duits niet meer gesplitst in Duits 1 en Duits 2. Er is toen voor gekozen een (complete) tweede vreemde taal verplicht te stellen.