Vechters voor de diplomatie
Lezing historicus Jeremi Suri

In Berlijn komen deze woensdag de ministers van Buitenlandse Zaken van Oekraïne, Rusland, Frankrijk en Duitsland samen. Frank-Walter Steinmeier, de Duitse minister van Buitenlandse Zaken, nam daartoe het initiatief. Het is het zoveelste overleg, de zoveelste poging om tot een oplossing te komen in het conflict tussen Rusland en Oekraïne. Zowel CDU-kanselier Merkel als haar SPD-minister Steinmeier zijn het afgelopen jaar opvallend ver gegaan in hun poging om de rust te laten terugkeren op de Krim. Niet alleen leken ze fysiek onuitputtelijk - de overleggen duurden uren en uren en vaak tot diep in de nacht - maar ook durfden ze hun politieke prestige op het spel te zetten.

Juist het durven nemen van risico's is cruciaal in de diplomatie, betoogde Suri maandag. Met een team van studenten en wetenschappers bestudeerde hij voor zijn boek (zie kader) acht succesvolle diplomatieke processen en trok daar lessen uit. Risico durven nemen en niet bang zijn voor gezichtsverlies is een van die lessen.

Smalle richel

Suri benadert de diplomatie tijdens zijn lezing vooral vanuit Amerikaans perspectief en noemt Amerikaanse voorbeelden. Maar veel van zijn lessen zijn toepasbaar op Duitsland. Zo benadrukt hij het belang van het onderhouden van persoonlijke contacten en het opbouwen van relaties. Ook die les brengt Duitsland in praktijk: Merkel hield bijvoorbeeld tijdens de Krimcrisis de lijnen met Poetin open, toen anderen dat niet meer wilden. Steinmeier laat zich overal zien, praat met iedereen, doet concessies en zoekt steeds weer naar openingen. Hij was dit jaar al in zeker 15 landen op bezoek, nog afgezien van de ingelaste topoverleggen hier en daar in Europa.

Professor Jeremi Suri is verbonden aan de universiteit van Texas en aan de Lyndon B. Johnson School of Public Affairs. Hij sprak in Amsterdam op uitnodiging van het Duitsland Instituut en Acces Europe over zijn boek 'Foreign Policy Breakthroughs. Cases in succesfull diplomacy' (2015), dat hij samen schreef met Robert Hutchings.

Dat hij in februari een cultuurfestival in Saoedi-Arabië bezocht, terwijl daar net een reeks terechtstellingen was uitgevoerd, kwam hem op zware kritiek te staan. Steinmeier legde in boulevardblad Bild aan de bevolking uit waarom hij er toch heenging: “Buitenlandse politiek in tijden van crisis is lopen op een smalle richel. Ik vrees dat wij, misschien meer dan ooit, de daaraan verbonden tegenstrijdigheden moeten verduren. Natuurlijk is het gemakkelijker om met Luxemburg en Zwitserland te praten. Maar dat is niet genoeg. Buitenlandse politiek vanuit de leunstoel werkt niet.”

Meer opties

Succesvolle diplomatie meet Suri niet af aan het resultaat van de onderhandelingen. “Een succesvol diplomaat zorgt dat de politiek meer opties krijgt. Onsuccesvolle diplomatie is het beperken van opties.” De ferme taal waar in het publieke debat vaak om wordt gevraagd is contraproductief voor de diplomatie.

De problemen met Zuid-Europa in de eurocrisis noemt Suri als voorbeeld van slechte diplomatie. Duitsland ging daar te zeer op zijn strepen staan en wekte de indruk alleen de eigen belangen te willen doorzetten. De structuren maakten de zwakke landen nog armer. Dat stelde Griekenland aan de kaak. "Dan moet je niet alleen maar wijzen op regels en afspraken."

Een diplomaat moet kunnen buigen, stelt Suri. Concessies doen hoort bij succesvolle diplomatie, ook als je de sterkste partij bent, of als de ander zich niet aan de regels heeft gehouden. 

Gemilitariseerd

Suri hield zijn publiek voor dat het, ondanks de incidentele successen, slecht gesteld is met de positie van diplomatie. “In de VS is het buitenlands beleid gemilitariseerd. Dat zie je aan het budget: het budget voor defensie neemt alleen maar toe, op buitenlandse zaken wordt bezuinigd.” Europese landen als Frankrijk en Groot-Brittannië oefenen minder macht uit, maar de Europese Unie heeft die plek niet ingenomen. Suri’s doel: “De diplomatie laten herleven.” Bijvoorbeeld door het publiek erover te informeren.

Ook Steinmeier heeft zich tot doel gesteld de diplomatieke rol van Duitsland te versterken. Op de Veiligheidsconferentie in München in 2014 kondigde hij aan dat Duitsland politiek meer verantwoordelijkheid wil nemen op het internationale toneel. De manier waarop hij dat vervolgens vormgaf, moet Suri bevallen: Steinmeier zorgde dat het debat zo breed mogelijk werd gevoerd met zijn programma 'Review2014 -Aussenpolitik Weiter Denken'. Met een website vol opinies die de discussie moesten aanzwengelen en met bijeenkomsten in het hele land en vele gesprekken tussen ambtenaren en diplomaten zorgde de minister voor draagvlak.