Tussen winnaars en verliezers
Opinie

Gerhard Schröder, tot aan komende dinsdag nog officieel bondskanselier, ruimt zeker niet als verliezer het veld. Vanuit een verloren positie wist hij zijn partij behendig naar een gelijkspel te manoeuvreren. Heel even dacht hij zelfs nog aan winst, zo bekent hij in een interview met Die Zeit. Nu praat hij al als een gelouterde ex-kanselier, die het beter weet en zijn opvolgers meent te moeten waarschuwen voor “domheden”. Het is een positie waarop hij zich zeker al een jaar moet hebben verheugd.

Ook zijn partij de SPD mag niet ontevreden zijn. Even rommelde het in de partij, maar met de komst van de onbesproken voorzitter Platzeck is de rust snel weergekeerd. Nu vice-kanselier Müntefering geen leidende functie in de partij meer bekleedt, geeft de SPD er zelfs blijk van verder te kijken dan de komende vier jaar. Onder Platzeck kan de partij bouwen aan een krachtig profiel voor ná de grote coalitie.

Profileren

Maar ook de komende regeerperiode heeft de SPD niet te klagen. De sociaal-democraten zijn wat ministersposten betreft minstens gelijkwaardig vertegenwoordigd aan de CDU/CSU. Bovendien heeft de partij zich in de onderhandelingen duidelijk weten te profileren, vaak ten koste van de coalitiepartner. Zo wordt – zeer symbolisch – een aparte belasting voor veelverdieners ingevoerd. Het onttrok aan de vroegere fractiechef van CDU/CSU Friedrich Merz het bijtende commentaar dat er “nog nooit zóveel SPD” in de belastingpolitiek zat.

Dat betekent niet dat de christen-democraten zich door hun onderhandelingspartner onder de voet hebben laten lopen. In het regeerakkoord is “het handschrift van de CDU/CSU zeer duidelijk te herkennen”, aldus CDU-secretaris-generaal Volker Kauder. Incidentele kritiek op het akkoord, zoals door de voorzitter van de CDU-middenstandvereniging Josef Schlarmann, werd overtuigd de kop in gedrukt. “We moeten ophouden te lijden en beginnen met werken”, zo viel Roland Koch, minister-president van Hessen, de onderhandelaars bij. Ook Schlarmann gaf uiteindelijk zijn zegen aan het regeerakkoord.

Daar komt bij dat de CDU de nieuwe bondskanselier levert en daarmee de enige echte winnaar van de verkiezingen is. Dat is ook zeker een persoonlijke overwinning voor Angela Merkel. Haar positie was binnen de CDU/CSU geenszins onbesproken en haar lot daarom onlosmakelijk verbonden met het welslagen van de onderhandelingen – vandaar ook haar toegeeflijkheid aan de SPD. Toen het kluchtige gedrag van Müntefering en Stoiber een nieuwe storm in de Duitse politiek dreigde te veroorzaken, hield Merkel zich bij voorbaat uit de wind. Om elk risico te vermijden zichzelf in de vingers te snijden, laste ze de laatste weken van de coalitieonderhandelingen een absolute mediastilte in. “Ze zit ondergedoken”, heette het in het CDU-bestuur.

Stuk van mijn leven

Met Edmund Stoiber is de grootste verliezer genoemd van de afgelopen verkiezingen. Na een teleurstellend resultaat voor de CSU op 18 september was zijn partij blij dat hij richting Berlijn vertrok. Stoiber zelf was daar minder gelukkig mee, zodat hij bij de eerste de beste mogelijkheid de benen nam. Nu blijft hij minister-president van Beieren en voorzitter van de CSU, maar niet voordat zijn partij hem diep door het stof liet gaan. “De CSU is een stuk van mijn leven. Ik heb ongelooflijk veel te danken aan deze partij”, zo hoopte hij de harten van zijn partijgenoten terug te winnen. Zijn bekentenis “ik lijd verschrikkelijk, ik lijd als een hond” gaf uiteindelijk de doorslag.

De anderhalve minuut onafgebroken applaus staat echter vooral mooi in de protocollen, maar kan niet verbloemen dat Stoibers machtspositie in Beieren onherstelbaar is aangetast. In 2007 vinden daar nieuwe deelstaatverkiezingen plaats, maar of Stoiber dan weer aantreedt als lijsttrekker, is de vraag.

Oppositie

Aan de zijde van de verliezers zijn logischerwijze ook de nieuwe oppositiepartijen te vinden. Vooral de liberale FDP, die nog nooit eerder een zo goed verkiezingsresultaat behaalde, moet lijdzaam toezien hoe het land met “de grootste belastingverhoging in de geschiedenis van de Bondsrepubliek” wordt geconfronteerd. Het is voor de partij van de belastingverlaging moeilijk te verkroppen. In zijn machteloosheid kan aanvoerder Westerwelle slechts fulmineren: “de grote coalitie is geen historisch verbond, maar een historische fout, die de Duitsers duur zal komen te staan”.

Bündnis 90/Die Grünen mocht de afgelopen zeven jaar voor het eerst en voorlopig ook voor het laatst aan de regeringsmacht ruiken. De linkse milieupartij voerde in deze economisch slechte tijden een onmogelijke verkiezingsstrijd en belandt in de oppositie. Aan de andere kant is het des te meer te prijzen dat de partij per saldo een bijna gelijkwaardig verkiezingsresultaat heeft behaald aan dat van drie jaar geleden. Ook mogen Die Grünen zich gelukkig prijzen dat hun oude coalitiepartner SPD de groene erfenis in de onderhandelingen geenszins heeft verloochend. Alternatieve energie wordt net zo krachtig gestimuleerd als onder rood-groen. Bovendien houdt de SPD vooralsnog stellig vast aan de geplande Atomausstieg, het tot aan 2020 geleidelijk stilzetten van alle Duitse kerncentrales.

De komende vier jaar maakt Bündnis 90/Die Grünen de kleinste oppositiefractie uit in de Bondsdag. Daarmee is ze zelfs kleiner dan nieuwkomer Die Linkspartei. Voor de meest linkse partij in de Bondsdag biedt de nieuwe regering de mogelijkheid zich te consolideren in de landelijke politiek. Een grote coalitie tussen de twee volkspartijen, zo is de gedachte, jaagt veel kiezers tenslotte naar de randen van het politieke spectrum. Voor Die Linkspartei leverden de afgelopen verkiezingen daarom pure winst op.

Voor Duitsland

Het regeerakkoord dat de SPD en CDU/CSU afgelopen weekend presenteerden draagt de titel ‘Samen voor Duitsland – met moed en menselijkheid’. Daarin ligt de belofte besloten dat de partijen de handen uit de mouwen zullen steken voor het welzijn van de Duitse bevolking. Is zij dan eveneens de winnaar van de verkiezingen? De man op straat zal van het nieuwe regeerakkoord juist vooral de onaangename vooruitzichten onthouden: de versoepeling van de ontslagbescherming, het snijden in de reiskostenvergoeding, het doorwerken tot 67 jaar en de verhoging van de BTW met 3 procent.

Dit klein leed trachten de regeringspartijen aan de andere kant te compenseren met de poging een economische doorbraak te forceren. Daartoe wordt het immense bedrag van 25 miljard euro gereserveerd en worden randvoorwaarden geschapen, zoals de daling van de loonkosten. De voorzitter van de Bond van Duitse Industrie Jürgen Thumann ziet het wat dat betreft licht optimistisch in. Er zullen volgens hem niet terstond nieuwe arbeidsplaatsen bijkomen, “maar het akkoord biedt nog voor deze regeerperiode perspectieven, dat het beter kan gaan met ons land.”

Legitimatie

Thumann ziet in het regeerakkoord daarnaast vooral een voortzetting van het rood-groene beleid. Dat is niet verwonderlijk, want het economische programma van de CDU heeft daar nooit veel van verschild. Ook dat is een reden waarom de onderhandelingen op dat vlak zo gladjes zijn verlopen. Het grote verschil met het vorige kabinet is niet zozeer inhoudelijk, maar ligt gelegen in de legitimatie.

De meerderheid van de regeringspartijen in de Bondsdag is wezenlijk groter dan de vier parlementsleden onder Schröder, die hem het leven vaak genoeg zuur maakten. De Bondsraad, de vertegenwoordiging van de deelstaten, waarin de CDU de absolute meerderheid heeft, zal er bovendien minder een sport van maken wetgeving te blokkeren. Ten slotte schermen SPD en CDU/CSU nu al met de grootste – maar tevens effectiefste – dooddoener: “de kiezers hebben het zelf zo gewild”.

Daarmee biedt dit regeerakkoord het kabinet-Merkel de uitzonderlijke mogelijkheid ongestoord een pijnlijk, maar noodzakelijk hervormingsbeleid door te voeren. Als zij daarin niet terughoudend is kan het land zelf de uiteindelijke winnaar worden van de afgelopen verkiezingen. Een krachtdadig beleid kan Duitsland terugbrengen aan de economische top van Europa en wellicht de onverminderd hoge werkloosheid wegwerken. “Het succes van de grote coalitie zal ervan afhangen of er meer arbeidsplaatsen bijkomen”, aldus de nieuwe bondskanselier Merkel. Maar aan de andere kant: dat zei Schröder ook bij zijn aanstelling.

Pim Huijnen is redacteur van het Duitslandweb.