Conjunctuur en trends
De Duitse economie op een tweesprong

Als we de opvattingen van het bankwezen moeten geloven, dan kunnen de Duitse werkgevers en weknemers deze winter zich het best warm aankleden. De langste beursdaling sinds 1929 remt de Duitse economie al maanden, net als de angst voor een oorlog met Irak. Volgens een enquête van het Düsseldorfer Handelsblatt (Duitslands leidende krant op economisch gebied) gelooft de meerderheid van de ondervraagde deskundigen dat de economie in de komende twee kwartalen terug zal lopen. De experts zijn al blij wanneer de conjunctuur tot aan het eind van het jaar niet helemaal ineenstort.

Zonder hervormingen ziet het er voor Duitsland somber uit, zo menen vele economen. De oorzaak van de zwakte van de Duitse economie ligt volgens kenners aan de immense kosten die de Duitse hereniging met zich meebrengt. De wisselkoers van de DDR-Mark naar de D-Mark zou bijvoorbeeld te hoog zijn geweest en de lonen in de nieuwe deelstaten zouden veel te snel zijn gestegen. De starre Duitse arbeidsmarkt telt als een andere veroorzaker van de zwakke groei, die de negatieve gevolgen van de hereniging zou hebben versterkt. In het geval van een flexibele arbeidsmarkt zou hiervan geen sprake zijn geweest.

Dit vormt nu precies het uitgangspunt voor de nieuwe Minister voor Economie en Werkgelegenheid, Wolfgang Clement (SPD). Alles wat zonder reden ondernemend handelen bemoeilijkt wil hij schrappen. Kleine zelfstandigen moeten volgens Clement worden gestimuleerd en niet worden tegengewerkt door allerlei wetten en reglementen.

Optimistischere geluiden dan die van de Duitse financiële experts komen momenteel uit Parijs. De OECD heeft in de Franse hoofdstad cijfers op tafel gelegd, die weer hoop geven. Voor 2003 voorspelt de OECD voor Duitsland een groei van 1,5 procent, voor 2004 liggen de schattingen zelfs bij 2,5 procent. De meeste impulsen worden vanuit de Duitse exporthandel verwacht. Hier lopen de zaken op dit moment goed. In het derde kwartaal van dit jaar steeg de uitvoer (op kwartaalbasis vergeleken met 2001) met 2,7 procent dit positieve resultaat ligt hiermee boven de groeitrend van de landen van de G7.

Met betrekking tot het Duitse bruto binnenlands product (BBP) waren er geen verrassingen: in het derde kwartaal van 2002 nam het reële BBP in vergelijking met het tweede kwartaal met 0,3 procent toe. Volgens het Duitse Centraal Bureau voor de Statistiek in Wiesbaden (Statistisches Bundesamt) was de groei in Duitsland daarmee gelijk aan die in Italië en met 0,1 procent verschil net iets hoger dan in Nederland. Voor de Duitse groei van het BBP kan eigenlijk geen concrete oorzaak aangewezen worden. Weliswaar steeg het BBP in vergelijking met vorig jaar met 0,9 procent, maar tussen juli en september telde het jaar 2002 een werkdag meer dan in 2001. Zonder dit effect was de stijging van het BBP over het hele jaar genomen bij 0,4 procent blijven steken.

Als grootste remfactor geldt volgens de economen het gebrek aan investeringen. De investeringen in de techniek lopen sinds twee jaar terug, de investeringen in de bouw sinds ruim drie jaar.

De softwarebranche verraste: de investeringen in computerprogrammas leverden voor de tweede achtereenvolgende keer een positief resultaat op de balans op. Ook het gedrag van de individuele consument is positief. Volgens de statistici uit Wiesbaden wordt door privé huishoudens veel meer geld uitgegeven dan de economen vooraf hadden verwacht. De uitgaven stegen ten opzichte van het tweede kwartaal met 0,5 procent. Aan het begin van het jaar waren ze drastisch gedaald. Of de huidige trend aanhoudt is maar de vraag, met name gezien de stijgende belastingen en sociale lasten in Duitsland.

Ook de OECD rekent er niet op dat de situatie in de binnenlandse economie zal verbeteren. De noodzakelijke structurele reorganisatie van de arbeidsmarkt ziet de OECD onvoldoende worden doorgevoerd. Men verwacht dat in het eerste half jaar van 2003 de investeringen in de bouw ten gevolge van de overstromingsramp in de nieuwe deelstaten aanmerkelijk zullen stijgen. Tegelijkertijd zullen echter het uitstel van de hervormingen van het belastingsstelsel en de verhoging van de vennootschapsbelasting, ter financiering van de wederopbouw, een negatieve uitwerking hebben.

Voor 2003 voorspelt de OECD een stijging van de uitvoer van 5,3 procent, voor 2004 verwacht men zelfs een positieve groei van 8 procent. Aangezien de aantrekking van de economie in het binnenland echter uitblijft, is de export de enige motor voor de economische groei van Duitsland. 

Martin Roos werkt als redacteur voor de Verlagsgruppe Handelsblatt in Düsseldorf. Hij was in 1999 te gast in Nederland in het kader van het Duits-Nederlandse Journalistenstipendium Duitsland-Nederland en werkte twee maanden voor Het Parool in Amsterdam.

Satirisch commentaar op de belastingverhogingen onder Schröder-II