De catastrofe van de Duitse eenheid
Uwe Müllers 'Supergau Deutsche Einheit'

De titel van het boek wekt wellicht bevreemding op. Wat wordt er bedoeld met Supergau? In eerste instantie zou je wellicht denken dat het hier om een bijzonder district zou kunnen gaan. GAU is in het moderne Duits een afkorting voor Größter Anzunehmender Unfall, de zwaarst mogelijke storing in een kerncentrale en wordt inmiddels vaak gebruikt om onvoorstelbaar grote rampen aan te duiden. Een Supergau is daarvan weer een versterking. En zo kijkt Uwe Müller, econoom en journalist van dagblad Die Welt, dan ook tegen het project van het verenigde Duitsland aan.

De eerste jaren na de Wende trok de Oost-Duitse economie weliswaar wat aan maar zoals Müller overtuigend laat zien, is het vanaf het midden van de jaren negentig fout gelopen. Oud-kanselier Kohl moet het ontgelden. Want al mag de toenmalige bondskanselier het politiek allemaal goed hebben gedaan, economisch was het een catastrofe. Aufbau Ost werd Nachbau West. Het Oosten werd naar West-Duits model opgebouwd en dat betekende de implementatie van een gecompliceerd netwerk van regels die verstikkend werkten op de nieuw ontstane ondernemingen. De Europese Monetaire Unie (EMU) zorgde ervoor dat de Oost-Duitse economie met de westerse economieën moest concurreren. Die concurrentie kon, en kan het Oosten met zijn veel lagere arbeidsproductiviteit ten opzichte van het Westen niet aan. Een tweede probleem was de veel te snelle stijging van de lonen in het Oosten.

Maar ook de West-Duitse top van het bedrijfsleven moet het in de analyse van Müller ontgelden. Uit angst voor goedkope concurrentie uit eigen land drong juist het bedrijfsleven aan op deze snelle aanpassing aan het niveau van het Westen.

Achterstand

Inmiddels groeien de schulden, vooral die van de nieuwe deelstaten zelf. Nóg ernstiger acht Müller het probleem dat het Oosten geen eigen economische kracht ontwikkelt. Er zijn te weinig ondernemingen en deze zijn bovendien te klein. De honderd grootste bedrijven in het Oosten hebben samen tweehonderdduizend werknemers en zijn daarmee kleiner dan een onderneming als Siemens. In zijn ontwikkeling is het land al lang ingehaald door andere voormalige Oostbloklanden: “Het goede nieuws luidt: Het Oosten haalt de achterstand in. Het slechte nieuws: Oost-Duitsland is niet van de partij.”

Vanaf 2008 ziet Müller de zaak helemaal uit de hand lopen. Vanaf dat jaar namelijk zullen de subsidies voor het Oosten verminderen en zal het Oosten niet meer op eigen benen kunnen staan. Veel Oost-Duitsers hebben dat naar de mening van Müller inmiddels ook ingezien, gelet op de demografische ontwikkeling in de nieuwe deelstaten. Jonge, kansrijke mensen nemen de benen, net als voor de bouw van de Muur in 1961. De achterblijvers zijn vooral bejaarden en kanslozen. Tot de laatste groep behoort een grote aantal slecht opgeleide mannen. Hoewel nog niet structureel onderzocht, zou deze ontwikkeling een ernstige bedreiging voor de democratie kunnen gaan vormen. De tekenen daarvan laten de verkiezingsuitslagen in verschillende deelstaten van de afgelopen jaren zien. Een ander effect van dit soort 'emigratie', is dat er in Oost-Duitsland inmiddels meer huizen worden afgebroken dan gebouwd. Bepaalde streken verwilderen, wat bijvoorbeeld al heeft geleid tot de terugkeer van de wolf in de omgeving van Cottbus na een afwezigheid van meer dan tweehonderd jaar.

Ierland

Om het land uit deze impasse te halen houdt Müller zijn lezers het huidige Ierland voor. Dat land heeft in de jaren negentig een geweldige ontwikkeling doorgemaakt op basis van een recept met drie ingrediënten: lage belasting, minder bureaucratie en loonmatiging. Belangrijk is dat er van Müller in het Oosten mag worden geëxperimenteerd met een bijzondere economische zone. Hier zou bijvoorbeeld het ontslagrecht veel flexibeler kunnen worden toegepast dan nu in Duitsland het geval is. Daarnaast zou er flink gekapt moeten worden in de ‘jungle van subsidies’ en moet er een rem worden gezet op de eindeloze vergroting van de schulden. Ten slotte stelt Müller voor het aantal deelstaten te verminderen. De huidige verdeling kan men zich – denk aan de leegloop – financieel niet meer veroorloven.

Hoewel in het boek veel economisch, financieel en statistisch materiaal is verwerkt, is Müller er in geslaagd om dat in een prettig leesbare en soms nogal provocatieve stijl te presenteren. In een boek van meer dan 250 pagina’s zijn de 21 afbeeldingen geen overdaad en meer zijn voor een goed begrip ook niet nodig. Daarvoor hanteert de auteur een te prettige stijl, al zullen Müllers analyse en boodschap voor menig Duits politicus of patriot niet zo aantrekkelijk zijn.

Erwin de Vries is docent Duits en sectieredacteur Duits van Levende Talen Magazine.