Jeugd op de Obersalzberg
Speer zal ons de komende tijd weer bezighouden

Speers oudste zoon timmert aardig aan de weg als architect en stadsontwikkelaar. Hij werkt onder andere aan de grote herstructurering van Beijing, als voorbereiding voor de Olympische Spelen in 2008. Hij slaat ‘assen’ door de dichte en oude structuur van de stad. In de media oogt hij vooral als competent; in zoverre is hij een zoon van zijn vader. Maar hij hoeft het natuurlijk niet steeds over zijn vader te hebben. Kinderen hebben recht op een eigen leven, zelfs als hun vader Albert Speer heette.

Mededogen

Enkele van Speers kinderen beginnen er, nu ze ouder worden, echter last van te krijgen dat ze zich nog nooit in het openbaar over hun familieverleden hebben uitgesproken. Eén van hen heeft nu het stilzwijgen doorbroken en heeft een boek geschreven. Zij, Margret, is het vierde kind van Albert Speer, geboren in 1938. Ze heeft nog bij Hitler op schoot gezeten.

Haar boekje is verschenen onder de titel ‘Sind Sie die Tochter Speer?’ en iedereen kan meevoelen dat dit een vraag was die een kind, zeker op wat oudere leeftijd, heel wat ongemakken moet hebben bezorgd. In zoverre past enig mededogen met het lot dat haar is toebedeeld. Een vader die de Tweede Wereldoorlog heeft overleefd, die niet door de Neurenbergse rechters tot de strop is veroordeeld en die in 1966 – na twintig jaar gevangenisstraf in de SS-gevangenis Spandau – reeds vrij kwam. Bovendien iemand die daarna, tot hij in 1981 overleed, een populaire mediacommentator in West-Duitsland werd.

Technicus

Speer bleef intrigeren: hoe kon hij zeggen dat hij veel niet wist, de érgste dingen niet wist, maar toch zo’n belangrijke man zijn in de uitvoering van de Hitlers oorlog? Welke waarde moest worden toegekend aan het argument dat hij zich vooral zag als ‘technicus’ en zijn werk naar professionele maatstaven uitvoerde, maar geen enkel idee had wat er verder allemaal speelde? Met het argument heeft hij weliswaar indruk gemaakt maar eigenlijk niemand echt kunnen overtuigen.

Onsympathiek was hij niet. Hij was beschaafd, schreeuwde niet en deed geen onverantwoorde uitspraken. Hij hield zich bij zijn vak en deed dat goed. Bovendien zag hij er goed uit – al met al voldoende reden om hem het voordeel van de twijfel te gunnen. In de jaren zestig werd Speer opgevoerd als voorbeeld van de ‘halbierte Rationalität’, een begrip dat destijds vanuit het filosofische gedachtegoed van de Frankfurter Schule werd gecultiveerd. Dat kritische denken isoleerde een deel van het geheel. Iedereen die nadacht was in die tijd bang dat dit op de universiteiten ook weer zou gebeuren. Veel weten van weinig en ondertussen grote verantwoordelijkheid dragen voor het lot van de mensheid. Een ondraaglijke gedachte, een ondraaglijk perspectief.

Tijdas

Margret maakt de fout dat zij denkt dat iemand in háár leven is geïnteresseerd. Ze begint vrolijk en in detail te vertellen, op de tijdas, maar daar gaat het natuurlijk niet om. Ze wordt verwacht te vertellen over haar vader. Dat doet ze uiteraard ook. Vooral dat ze van hem houdt, dat hij een sympathieke man was en dat ze zich zo moeilijk kan voorstellen dat hij aan de wandaden van het Derde Rijk heeft kunnen deelnemen. Dat erkent ze, althans ze doet er niks aan af, maar ze voegt er eigenlijk ook niks aan toe. Ze zegt namelijk ook dat zij thuis helemaal niet zo’n nazi-georiënteerd waren en dat ze nooit de Hitlergroet brachten.

Blij te horen, zullen velen denken, maar nogmaals: wat is de meerwaarde? Aangrijpend is het zeker, menselijkerwijs. Maar we wisten het allemaal al. Iedereen die in deze stof is geïnteresseerd heeft Gitta Sereny’s indrukwekkende boek over Albert Speer gelezen (in de Nederlandse vertaling in 1995 uitgebracht als ‘Albert Speer, verstrikt in de waarheid’) en heeft deze ‘prietpraat’ niet nodig. Het boekje van fotografe Margret vertelt ons niets dat we niet al uit Sereny’s studie hadden kunnen weten. Het is daarom des te opmerkelijker dat ze ons haar verhaal niet heeft bespaard, want het kan niet zo zijn dat ze Sereny’s boek niet kent. Ze vermeldt het echter niet eens.

Speer und Er

Dat neemt niet weg dat de publicatie goed is getimed. Binnenkort zal in Duitsland weer heel wat over het onderwerp te doen zijn. Het begon al met de verrijzenis van een hotel op de Obersalzberg. Margret is overigens regelmatig op bezoek geweest in Hitlers vroegere privékwartier. Nu zegt ze zich hem niet meer te kunnen herinneren. Dat is jammer, maar hoeft niemand verder te interesseren. Hun leven zal niet eenvoudig geweest zijn, dat begrijpt iedereen.

De Duitse televisie vertoont daarnaast de driedelige film ‘Speer und Er’ van cineast Heinrich Breloer. Volgens recensent Marcel Reich-Ranicki, die ook dacht niets nieuws meer te horen, is dit een film die Duitsland zal veranderen. Kijken dus. Margret is er ook in te zien.

Ferdinand Mertens is lid van de Onderzoeksraad voor Veiligheid. Ook zit hij in het bestuur van het DIA.

De driedelige film 'Speer und er' wordt op 9, 11 en 12 mei uitgezonden om 20:15 uur op ARD.