Eéndagsvliegen of blijvertjes?
Nieuwe boeken van Wladimir Kaminer en Benjamin Lebert

Voordat Wladimir Kaminer per trein kriskras door Duitsland trok als een soort handelsreiziger in literatuur - met name van zijn eigen werk - wist hij zelfs niet eens waar Aken lag. Maar hij had een geldig excuus. Kaminer, geboren in 1967, is van Russische afkomst. In 1990 emigreerde hij naar Duitsland en woont sindsdien in Berlijn. Die stad en met name de wijk Prenzlauer Berg kent hij goed. Hij voelt zich er zo thuis, dat hij lange tijd de rest van Duitsland negeerde. Wellicht had hij het ook te druk met andere dingen. Hij leerde Duits, ging onder de naam 'Russendisko' evenementen organiseren in Kaffee Burger en hij maakte carrière als columnist en medewerker van radio en tv.

'Russendisko' luidde ook de titel van het boek waarmee Kaminer in 2000 in heel Duitsland naam maakte. Dit boek, inmiddels ook in het Nederlands vertaald, is een verzameling korte, luchtig geschreven stukjes, waarin een vreedzaam beeld opdoemt van het multiculturele Berlijn. De mensen zullen ongetwijfeld problemen hebben, maar bij Kaminer veranderen die in bonte belevenissen die goed aflopen.

'Russendisko', de daarop volgende roman 'Militärmusik' en de verhalenbundel 'Die Reise nach Trulala' brachten hem in direct contact met de rest van Duitsland. Boekhandels, bibliotheken en culturele centra nodigden hem uit om uit zijn werk te komen voorlezen. Iedereen wilde de Rus die plotseling een prominente plek had veroverd in de Duitse literaire wereld, leren kennen.

Kaminer heeft uit al die reizen maximaal profijt getrokken. Hij propageerde zijn boeken, werd 'Duitslanddeskundige' en werkte aan een nieuw boek. Want over zijn bezoeken aan tientallen Duitse steden en stadjes schreef hij opnieuw korte stukjes die onlangs verschenen in 'Mein deutsches Dschungelbuch'. Ze worden gekenmerkt door verrassende observaties en een ironische toon. Toen hij door Mecklenburg in de voormalige DDR reisde en de braak liggende akkers en de leegstaande fabrieken zag, noteerde hij: " Mecklenburg is nu een paradijs / waar niets is kan ook niets verkeerd gaan."

Kaminer ontwikkelde een eigenzinnige manier van observeren, wat weer leidde tot verbazingwekkende conclusies. "Hoe groter de honden, des te meer cultuur heeft een stad." Of: "Duitse wijn en Duitse zang vormen een gevaarlijk mengsel, waarvan burgers op hol kunnen slaan, maar het mengsel bier en televisie is onschuldig."

Het 'Dschungelbuch' gaat alleen over Duitsland. Kaminer heeft echter één uitzondering gemaakt. Het boek eindigt in Amsterdam. En wat ziet hij daar? Dat er 'bijna een miljoen mensen tijdelijk arbeidsongeschikt zijn, dat wil zeggen over rugpijn of zielennood klagen. Ze krijgen een beetje geld van de staat en werken aan hun gezondheid. Kunst geldt in Holland als het beste geneesmiddel: dansen helpt, maar ook schilderen'. Geen wonder dat de mensen in het Goethe-Institut Kaminer hebben aangekeken "zoals men een weggevlogen papegaai op straat nakijkt: zullen we hem mee naar huis nemen of naar het politiebureau brengen?"

Lebert herhaalt niveau van 'Crazy' niet

Kaminer en Benjamin Lebert hebben niets met elkaar gemeen, behalve dan dat ook Lebert nog een jonge ster is aan de Duitse literaire hemel. Lebert, geboren in 1982 in Freiburg, schreef als zestienjarige 'Crazy'. De kleine roman verscheen in 1999 en werd een groot succes, vermoedelijk omdat de jonge Lebert precies de toon van de Duitse jeugd wist te treffen. Het boek ging in Duitsland een half miljoen keer over de toonbank, werd in vele talen vertaald en ook nog eens verfilmd.

'Crazy' is het verhaal van Lebert zelf, van de slechte leerling die al op vier scholen is mislukt en ten slotte belandt op het internaat Neuseelen in Beieren. Zijn nieuwe klas betreedt hij met de woorden: "Hallo mensen. Mijn naam is Benjamin Lebert, ik ben zestien jaar oud en invalide. Het is maar dat jullie het weten."

De roman is meer dan alleen het verhaal van een vriendschap tussen vijf jongens in een kostschool. Lebert schrijft in die openhartige, directe taal van tieners over hun avonturen, over hun angsten en eenzaamheid, hun verlangen naar liefde, en vooral hun honger naar seks. Maar Benjamin en zijn kamergenoot Janosch zijn ook filosofische types die in diezelfde taal spreken over God en de zin van het leven. Ze hebben over alles een mening, bijvoorbeeld over literatuur. Janosch: "Literatuur is wanneer je een boek leest en je onder elke zin een haakje zou kunnen zetten - omdat alles klopt."

Kan ook onder elke zin in 'Der Vogel ist ein Rabe', de nieuwste roman van Lebert, een haakje worden gezet? De aarzeling is groot. Lebert heeft niet het niveau van zijn debuut bereikt. Het verrassende is verdwenen. In deze kleine roman gaat het ook over eenzaamheid en angst, "deze koningin der gevoelens", zoals een van de twee hoofdpersonages zegt. En over wegen aan die eenzaamheid te ontsnappen, wegen die doodlopen. Henry vertelt in een slaapcoupé in de nachttrein van München naar Berlijn aan Paul over het drama dat hij net heeft beleefd: de totale ontsporing van een wat bizarre driehoeksverhouding. Paul luistert vooral, ofschoon zijn drama, zo blijkt ten slotte, vele malen groter is. Ook nu weer wordt er gefilosofeerd en de verborgen boodschap van deze roman lijkt te zijn dat er een gevaarlijke kloof gaapt tussen de volmaakte, glanzende wereld van mode en reclame, en de hoogst onvolmaakte werkelijkheid, waar verlangens en gevoelens snel bedrogen worden. Maar dat wisten we al.

Jan Luijten is journalist en heeft in het verleden geschreven voor de Volkskrant .

Overige recensies

Perlentaucher over Kaminer

Perlentaucher over Lebert