Elke dag dezelfde wereld in de Tagesschau
<<< Zap >>>

Hier wordt het nieuws nog echt gelezen. De presentator van de Tagesschau versmaadt de autocue, de vóór de camera geprojecteerde tekst die hem in staat stelt de kijker in de ogen te zien. Met toonloze stem en een neutrale gezichtsuitdrukking leest hij of zij de berichten van het papier op tafel. Nuchtere zinnen, zakelijke formuleringen, vrij van emotie.

Of het om een moeder gaat die haar baby heeft gedood of om het begin van het carnaval, de expressie is altijd gelijk. Geen woordspelingen, geen leuke bruggetjes, maar ook geen versprekingen en verhaspelingen. Het nieuws van de Tagesschau is kleurloos en foutloos.

Instituut

De Tagesschau van acht uur, verzorgd door de publieke omroep ARD, is een nationaal instituut. Alle publieke zenders, met uitzondering van concurrent ZDF maar inclusief het live-kanaal Phoenix en de combinatiezender 3Sat, zenden de Tagesschau van acht uur uit.

Er is geen ontkomen aan, zappen heeft nauwelijks zin. Hier spreekt de staat tot alle burgers. Nou ja, alle burgers, in ieder geval heel veel burgers, ruim tien miljoen, elke dag weer goed voor een van de hoogste plaatsen in de kijkcijfer-toptien.

De Tagesschau zit zo diep in de Duitser geprogrammeerd dat andere zenders gedwongen zijn hun schema eraan aan te passen. Sommige commerciële zenders hebben een tijdje geprobeerd hun hoofdprogramma's om acht uur te laten beginnen, maar zijn weer snel teruggekeerd naar kwart over acht, als de Tagesschau voorbij is.

Een commerciële intendant verzuchtte: “De Tagesschau is geen programma maar een ritueel. Ze kunnen het nieuws net zo goed in het Latijn voorlezen.”

Kijkcijfers

Concurrent ZDF probeert de Tagesschau dwars te zitten door elke dag om half acht een populaire serie uit te zenden die tot kwart over acht duurt. Maar Rosenheim Cops noch Küstenwache noch Notruf Hafenkante brengen de kijkcijfers van de Tagesschau omlaag.

Of die van ZDF's eigen Heute Nachrichten omhoog. De belangrijkste Heute-uitzending, die van zeven uur, heeft, ondanks haar losse toon en gevarieerde formule, nooit de status bereikt van de Tagesschau. De Duitser wil zich, zo vlak na het Abendbrot, niet door het nieuws laten opschudden, hij wil zich laten geruststellen. In de Tagesschau ziet de wereld er elke dag hetzelfde uit.

Pas later op de avond wil de kijker nadenken over het nieuws. Dan wil hij interpretaties, achtergronden, commentaren. En daarvoor gaat hij liever naar de ZDF dan naar de ARD, liever naar het Heute Journal dan naar de Tagesthemen.

Precies dertig jaar geleden besloten beide zenders om het late journaal te vervangen door een met commentaren, interviews en reportages opgetuigd nieuwsmagazine naar Amerikaans model, iets tussen een gewone nieuwsuitzending en Nova in. Niet gepresenteerd door een nieuwslezer maar door een anchorman, een persoonlijkheid die het nieuws ordent, kleurt en interpreteert.

Kreukvrije formule

ZDF's Heute Journal wint het met gemiddeld zo'n 3,5 miljoen kijkers ruim van ARD's Tagesthemen, die niet eens de 2,5 miljoen kijkers halen. Later op de avond werkt de kreukvrije formule van de ARD niet meer.

De presentatoren doen wel losser, gooien wat meer metaforen in hun tekst, intoneren meer, wagen zelfs een grapje, maar overtuigen niet. En het stijve commentaar van de deskundige, een vast onderdeel, houdt de kijker ook niet wakker.

De toestand is onhoudbaar, zegt de commentator, de samenleving vertwijfelt, de politiek faalt, de vooruitzichten zijn desastreus. Maar als Duitsland zich inspant, zo eindigt het praatje steevast, dan komt het vast nog goed.

Tagesthemen is in de versukkeling geraakt, deels door personeelswisselingen. Sinds de oude rot Ulrich Wickert een bejaardenleven is gaan leiden en de jonge ster Anne Will een eigen talkshow kreeg, weten hun al te brave opvolgers de kijkers niet te binden.

Ook het geschuif met de aanvangstijden deed het programma geen goed. De hardwerkende Duitser rolt om half elf al richting bed en dan moeten de Tagesthemen vaak nog beginnen. Het Heute Journal kent de luxe van een vaste tijd, kwart voor tien, het moment waarop op de ARD de krimi of het liefdesdrama net is afgelopen en de kijker nog even naar de ZDF kan zappen om met beelden van de echte wereld de dag af te ronden.

Mooie mensen

En het zijn mooie mensen die het Heute Journal presenteren. De knappe kapelaan Steffen Seibert, het strakke ijskonijn Marietta Slomka en de 'Cary Grant van de televisiejournalistiek' Claus Kleber, wiens status onlangs onmetelijk steeg toen hij superieur bedankte voor het hoofdredacteurschap van Der Spiegel.

Bovendien zijn ze grootmeesters in de kunst waar geen Nederlandse tv-journalist zich aan waagt: het geven van een mening. Niet met nadrukkelijk geheven vinger maar verstopt in aan- en afkondigingen die soms ware mini-essays zijn, vol retorische vondsten en subliminale boodschappen.

Maar toch. Tegen de Tagesschau kan geen nieuwsprogramma op. Wie Susanne Daubner – diepe, eentonige stem, kort, donker, feilloos kapsel, bruine, lege ogen, nietsig bovenlichaam in een onopvallend kostuum – hoort spreken over instortende beurzen, bloedige burgeroorlogen en gewetenloze jongeren die bejaarden in elkaar slaan, voelt zich geheel gerustgesteld: er is weer eens geen nieuws vandaag.

Antoine Verbij is freelance journalist en Berlijns correspondent van het dagblad Trouw. In deze rubriek stelt hij met regelmaat een opmerkelijk Duits tv-programma voor.

Heute Nachrichten, 19.00 uur, ZDF
Tagesschau, 20.00 uur, ARD 
Heute Journal, 21.45 uur ZDF
Tagesthemen, begintijd wisselend tussen 22.00 en 23.00 uur, ARD

Lees ook op het Duitslandweb:
ZAP: Anne Will: hogepriesteres van het politieke woord