Van kantoorkolos naar Koolhaas-creatie
Gastcolumn

van Ron van Dartel en Ton van Zeeland

(28 november 2003) Afgelopen maanden en eigenlijk jaren kon het de collega's niet zijn ontgaan: de ambassade ging verhuizen! Sinds enkele jaren stond de nieuwbouw van de Nederlandse ambassade op de agenda van menig interne bespreking. We waren er zo aan gewend geraakt dat soms vergeten werd dat we ook daadwerkelijk zouden gaan verhuizen.

Na zorgvuldige afweging werd maandag 6 oktober als datum geprikt: D-day voor het personeel. Op die dag zouden we allen welkom zijn in het nieuwe architectonische 'product' van Rem Koolhaas aan de Spreeufer. Op donderdag 2 oktober werden we na een laatste dag van inpakken om ongeveer 12 uur geacht de kuierlatten te nemen. Hierna volgde voor alle echte werkers een lang weekend van verhuizen, want de dag erna, 3 oktober ofwel de dag van de Duitse Eenwording, vormde dit jaar een extra verhuisdag. Vele, meer beleidsmatig ingestelde medewerkers zaten nog even bijeen in de vensterbanken en genoten van "een laatste blik" over Berlijn van de 20ste of 21ste verdieping aan de Friedrichstrasse. Het in de DDR-periode gebouwde pand was na  al die jaren toch ONS gebouw geworden en er liepen nogal wat collega's enigszins verloren voor de laatste keer de kantoormoloch uit. Rond de middag werden telefoon en datalijnen gekapt. Wat moesten we er toen ook nog? Iedereen had in het extra lange weekeinde tijd genoeg om zich op de verhuizing voor te bereiden, maar toch wisten de meesten op die donderdag nog niet wat ons de week daarop in de Koolhaas-creatie stond te wachten.

Iedereen liep vol verbazing naar zijn werkplek en men had nogal wat tijd nodig om de bijzondere architectuur voor het eerst tot zich te nemen. Het gebouw is een kubus van 27 bij 27 meter. Daarin loopt een slingerende, organische gang die dan weer breder dan weer smaller is. Deze gang wordt het 'traject' genoemd. Dit 'traject' verbindt de tien niveaus waaraan de werkruimten liggen. Ruimtes omdat er in feite geen sprake is van kamers. Hier en daar bevinden zich meer conventionele kamers, maar de meeste werkruimtes zijn heel bijzonder. Sommige goeddeels van glas, andere weer wat donkerder en bijna geheel inpandig en sommige met leuke hoeken en trappen. Altijd een aanleiding voor veel discussie en verhalen. Als echte urban heroes bewonen we het gebouw. Het 'traject' blijft duidelijk de verbindende factor. Op een enkele plaats schiet het 'traject' het gebouw uit en loopt dan met een glazen bodem buiten het gebouw. Dit ontlokt de meeste bezoekers op zijn minst een klein kreetje van architectonische opwinding.

Ook nadat we enkele weken in het gebouw hebben gewerkt, blijft het fascineren. Het 'traject' is de plaats waar collega's elkaar ontmoeten. Door de verschillende niveaus zijn de meeste afdelingen van elkaar gescheiden. Hoewel het gebouw op veel details na nog niet gereed is, voelt iedereen wel aan dat het een bijzonder bouwwerk is. Sommigen zijn wat kritischer dan anderen op de constructie en de wijze waarop de werkplekken zijn gemaakt. Leuk blijft het feit dat we veel over onze werkomgeving spreken en deze vergelijken met andere ambassades, een vergelijking die ons gebouw met verve doorstaat. We denken door dit gebouw veel meer na over vormen en ruimte, sommigen proberen deze gedachte zelfs vorm te geven door thuis aan het experimenteren te gaan met inrichting en ruimte. Na enige weken staat wel vast dat het geen middle of the road-gebouw is en op de voor diplomaten gebruikelijke ingetogen wijze is iedereen daar toch wel trots op. Trots op de ambassade en trots op Buitenlandse Zaken dat het lef heeft gehad om Koolhaas te engageren als architect, waardoor zo'n expliciet Nederlands uitroepteken in Berlijn werd geplaatst. Dat dit uitroepteken veel extra werk betekent voor vooral onze afdeling Algemene Zaken, de facility manager en de computerman, wordt op de koop toegenomen.

De trots wordt voor velen die langs het S-Bahnhof Friedrichstrasse reizen nog bijna kosmisch vergroot omdat daar een kolossaal spandoek hangt met de aankondiging van de Koolhaas-tentoonstelling in de Neue Nationalgalerie, het belangrijkste moderne-kunst museum in Berlijn. In aanwezigheid van staatssecretaris van Cultuur Medy van der Laan, werd deze tentoonstelling, die met Nederlandse steun tot stand kwam, geopend. Hoogtepunt van de opening was de verlening van de Architekturpreis 2003 van de stad Berlijn aan het nieuwe ambassadegebouw.

Het gebouw is nu reeds een van de grote architectuur-trekkers in Berlijn. Het wordt de gehele dag gefotografeerd en lijkt al te zijn opgenomen in rondleidingen door Berlijn.

Twee weken nadat de ambassade werd betrokken, heb ik me (Ron van Dartel) met mijn echtgenote gevestigd in de woning op de bovenste verdieping. Degenen die van Koolhaas sprekende architectuur verwachten, met altijd weer opvallende creaties, worden ook in dit deel van zijn schepping niet teleurgesteld. Het inrichten en bewonen vormt daardoor een speciale uitdaging, die steeds verder vorm krijgt. Ook hier staan bezoekers bijna in de rij, en wachten met smart op de invulling van het representatieve deel van mijn woning.

Ron van Dartel en Ton van Zeeland zijn Gevolmachtigd Minister en Eerste Ambassadesecretaris van de Nederlandse ambassade te Berlijn.

Tot de officiële opening van de ambassade begin maart 2004 worden er geen rondleidingen gegeven. Belangstellenden worden verwezen naar de uitgebreide fotoreportage op de website van de ambassade.

Op 13 december geeft  Nai uitgevers een boek uit over de ambassade. Hierin verschijnt onder andere een artikel van de projectleider van Buitenlandse Zaken - Duc Boorsma - en Ton van Zeeland.

Lees ook het artikel van Annemieke Hendriks 'De nieuwe liefde tussen Rem Koolhaas en Berlijn'.