‘Wening en knersing der tanden’
Halverwege de Grote Coalitie

In de oktobermaand vielen drie zaken bijzonder op. Allereerst dat de inhoudelijke onderhandelingen over een grote coalitie tussen CDU/CSU – samen de Union genoemd – en de SPD tamelijk zakelijk en constructief lijken te verlopen. Sommige pijnpunten worden efficiënt afgehandeld of in politieke zin kaltgestellt, zoals de binnenlandse inzet van de Bundeswehr bij terreurdreiging. Wat economisch beleid betreft lijkt het nieuwe kabinet af te stevenen op een voortzetting van Schröders Agenda 2010-beleid, met meer financiële discipline – althans met het voornemen daartoe.

Sommige CDU-onderhandelaars, onder wie Merkel zelf, zouden hier misschien verder willen gaan, maar de CSU en anderen binnen de CDU willen juist dat de Union meer haar sociale gezicht toont. Volgens hen zou het gebrek hieraan het stemmenverlies tijdens de verkiezingen kunnen verklaren. In de formatiebesprekingen zorgt dat ervoor dat Union en SPD over het sociaal beleid gemakkelijker tot overeenstemming komen dan van tevoren voor mogelijk was gehouden.

Cijfers

Afgelopen maandag bereikten de beide kampen ook overeenstemming over de kaders van het financiële beleid. Ze werden het althans eens over de cijfers: over de feitelijke omvang van het actuele begrotingstekort – waarbij de Union deed alsof ze verrast was – en van de toekomstige tekorten die dreigen. Men sprak ook af hoeveel in 2007, in de eerste eigen begroting van een kabinet-Merkel, zal worden bezuinigd om de financiën weer enigszins op orde te krijgen en ervoor te zorgen dat Duitsland in de toekomst weer kan voldoen aan de bepalingen van het Europese stabiliteitspact.

Het is een overweldigend bedrag geworden, dat draconische besparingen zal eisen, 35 miljard euro op 255 miljard aan uitgaven in 2005, inclusief rente en aflossing van schulden. Als een ware onheilsprofeet bazuinde Hessens minister-president Roland Koch, de eerste financiële onderhandelaar van de CDU, in Berlijn de onverbiddelijke waarheid rond. “Er zal wening zijn en knersing der tanden”, zo sprak hij met de woorden van Mattheüs (24:51). Ook SPD-voorzitter Müntefering greep terug op bijbelse taal, al gaf hij er een prozaïsche draai aan: “Melk en honing zullen niet vloeien, al zal er wel gezond brood en behoorlijk beleg zijn.”

Ministersposten

Het is inderdaad niet gering hoezeer Stoiber zand in Merkels wagen strooit. De Beierse minister-president en CSU-voorzitter staat al sinds jaar en dag te boek als betweter en lijkt er ook in de formatie voortdurend op uit te zijn Merkel te overvleugelen. Op de foto’s van de Union-ministerkandidaten stond hij met zijn rijzige gestalte centraal. Bovendien heeft hij Merkel opgezadeld met zijn partijgenoot Horst Seehofer als kandidaat-minister van Landbouw & Consumentenbelangen.

Stoiber wilde de populaire Seehofer, die vice-voorzitter van de CSU is, per se meenemen naar Berlijn. Dan kan hij niet in het verre München aan de poten van Stoibers voorzitterstoel gaan zagen. Dat juist Seehofer zich de afgelopen jaren de grootste criticus heeft getoond van de radicale hervormingsplannen van CDU’ers als Merkel, kon Stoiber even niet schelen.

Daarnaast eist Stoiber verschillende afdelingen op van het ministerie van Onderwijs & Onderzoek, dat in handen van Merkels vertrouwelinge Annette Schavan (CDU) moet komen. In feite legt hij een claim op al het dure, op de ontwikkeling van hoogwaardige technologieën gerichte onderzoek, dat hij bij zijn eigen ministerie van Economie wil voegen. Zo blijft er van Schavans departement weinig over, te meer omdat in Duitsland onderwijs veel meer een zaak van de deelstaten is dan van de bond. Een ontevreden CDU’er maakte al de bittere grap, dat binnenkort de hoogste post op de onderwijsbegroting het salaris van de minister zou zijn.

Bom

Terwijl dus de samenwerking met de SPD – anders dan verwacht mocht worden – zakelijk en constructief lijkt te verlopen, neemt de irritatie tussen CDU en CSU tamelijk onrustbarende vormen aan. Mede daardoor twijfelt een meerderheid van de Duitsers aan Merkels vermogen om zich overeind te houden, aldus een opiniepeiling van Forsa. 39 procent verwacht dat zij nog binnen de normale regeerperiode van vier jaar zal worden afgelost. Ligt er inderdaad een Beierse bom onder Merkels kabinet?

Jacco Pekelder is onderzoekscoördinator van het Duitsland Instituut Amsterdam.