Duitsland is de regie kwijt in Ruslandpolitiek
Opinie

En Duitsland? De term ‘detente’ – die wordt gebruikt voor de karakterisering van de periode van ontspanning in de betrekkingen met de Sovjetunie in de jaren zeventig - zal ongetwijfeld ook in kringen van beleidsmakers in Berlijn zijn opgedoken. Stelde Merkels verre voorganger Helmut Schmidt (SPD, 1974-1982), kanselier in de hoogtijdagen van die ontspanning, ook niet alles in het werk om met het Kremlin on speaking terms te blijven?

Schmidt meende destijds dat de Sovjetunie niet geprovoceerd mocht worden. Dit was geheel in lijn met de bij de sociaaldemocraten populaire filosofie van Wandel durch Annäherung. Volgens deze paradox moet de deling van het Europese continent in een vrij, democratisch-westers en een repressief-communistisch blok geaccepteerd worden, om die deling op de langere termijn, door middel van het scheppen van vertrouwen, op te heffen.

Taboe

Is het toeval dat diezelfde Schmidt eind september, dertig jaar later, tijdens een toespraak in Moskou een oproep deed aan de Verenigde Staten terughoudend te zijn bij het exporteren van missile defense, het door Rusland verfoeide raketschild, naar Polen en Tsjechië? Het provoceren van Moskou geldt in Berlijn, zeker bij de SPD, nog steeds als een groot taboe - in die zin zal de regering-Merkel het van harte met Socrates eens zijn. Minister van Buitenlandse Zaken Frank-Walter Steinmeier heeft al gezegd alles op alles te zullen zetten om het CFE-verdrag te redden.

Maar er is een wezenlijk verschil met dertig jaar geleden. In die tijd waren de meeste lidstaten van de NAVO, met inbegrip van de VS en de leden van de (toen nog) EG, het er over eens dat de detente met Brezjnevs Sovjetunie onontbeerlijk was. Anno 2007 herbergen zowel de NAVO als de EU leden die heel wat minder overtuigd zijn van het nut van een flexibele, pragmatische opstelling jegens Moskou.

In de optiek van de Centraal- en Oost-Europese landen was het eerder de harde lijn van president Reagan en premier Thatcher dan de ontspanningspolitiek die hen van het Russische juk heeft verlost. Éminence grise Schmidt zei in zijn redevoering: “Het land is al duizend jaar aan autocratische regimes gewend. Er zal daarom geen democratie naar het voorbeeld van Westminster of Washington komen.” De nieuwe EU-landen waren al eerder tot deze conclusie gekomen.

Breukvlak

Dit brengt Duitsland in een lastig parket: het land ligt op het breukvlak van de cynische Pools-Baltische en de optimistische Portugese Rusland-beelden. Er is echter meer aan de hand. Als het om Rusland gaat, lijkt de Duitse stem binnen de EU minder gehoord te worden. De Franse president Sarkozy heeft zich, anders dan zijn voorganger Chirac, tot nog toe niet bepaald een toegewijde vriend van Rusland getoond.

Nu kan men natuurlijk beweren dat het onvermijdelijk was dat na Duitsland ook Frankrijk de verwachtingen aangaande Poetins Rusland naar beneden zou bijstellen, maar zouden Merkel en Steinmeier werkelijk gelukkig zijn met Sarkozys wel erg voortvarende buitenlands beleid? De relatie Parijs-Moskou is in rap tempo verslechterd omdat Sarkozy in het Kremlin als pro-Amerikaans en pro-NAVO geldt. Dat zal de voorzichtiger Duitse Ruslandpolitiek zeker niet onberoerd laten.

De nieuwe lidstaten lijken zich ook niet bijster veel gelegen te laten liggen aan Duitslands wensen. Estland blokkeerde op 20 september zonder pardon verkennende werkzaamheden in zijn economische zeezone (waarvan het land recht heeft op de bodemrijkdom) ten behoeve van de Duits-Russische gaspijpleiding in de Oostzee. Polen nog een stap verder en ontwaart overal Duits-Russische ‘samenzweringen’.

Duitsland lijkt de regie kwijt te zijn - de bewoners van het Europese Huis volgen steeds vaker hun eigen (historische) instinct als het om medebewoner Rusland gaat. Of heeft Rusland het huis inmiddels al verlaten?

Jeroen Bult is verbonden aan het Institute of International & Social Studies in Tallinn.