Geißler maakt stemming voor G8-top
Prominent oud-politicus lid van anti-globaliseringsbeweging

Eigenlijk is CDU-man Heiner Geißler geen politiek bruggenbouwer. Als secretaris-generaal van de CDU en minister van Gezinszaken kreeg de eigenzinnige denker in de jaren zeventig en tachtig zowel vanuit de linkse oppositie als vanuit zijn eigen partij heftige kritiek te verduren. Ook na zijn terugtreden uit de politiek in 2002 ontwikkelde Geißler, ditmaal als essayist, een politieke lijn die vooral uit onvrede met de CDU voortkwam. Zijn kritiek op de neoliberale koers van zijn partij bracht hem steeds dichter bij de Linkspartei en de anti-globaliseringsbeweging – zonder dat hij er ook maar één moment aan dacht om zijn CDU-lidmaatschap op te geven. Geißler is een politicus die de uitersten zoekt.

Toch is het gebaar van de politicus in ruste om uitgerekend in de conflictgeladen stemming vlak voor de G8-top begin juni lid te worden van Attac meer dan alleen een provocatie. Geißler, die in een talkshow uit de handen van Attac-vertegenwoordiger Pedram Shahyar een lidmaatschapsformulier aannam en ondertekende, wees met zijn "ideële ondersteuning" aan Attac op de gemeenschappelijke belangen van het voornamelijk door jongeren aangehangen burgerprotest tegen globalisering en de regerende partijen. Hoewel Geißlers actie meer symbolische dan politieke lading heeft, bracht zijn optreden een kort moment van bezinning in het naar zijn mening "hysterisch" gevoerde debat rondom de beveiliging van de bijeenkomst in Heiligendamm – en vestigde in plaats daarvan de aandacht op de inhoud van de top én van de protesten.

Sociale markteconomie

Voor degenen die Geißlers essays en interviewuitspraken van de afgelopen jaren hebben bijgehouden, kwam zijn toetreding tot Attac niet als een verrassing. Sinds zijn aftreden als lid van de Bondsdag groeide Geißler uit tot een fel criticus van de in zijn ogen volkomen uit de hand gelopen globalisering. De christendemocraat, die eind jaren zeventig het klassieke sociale vraagstuk nog voor dood verklaarde, ziet in de groeiende macht van aandeelhouders een heropleving van het agressieve kapitalisme uit de beginfase van de industrialisatie – en is niet te beroerd om voor zijn beschrijving van dit probleem Karl Marx te citeren, die hij "een slecht profeet, maar een goede analyticus" noemt.

Als oplossing van het globale sociale gerechtigheidsvraagstuk vertrouwt grootgrondbezitter Geißler namelijk niet op het communisme, maar op de sociale markteconomie van de naoorlogse Bondsrepubliek, die hij als grootste verdienste van de CDU beschouwt. Geißler pleit daarom voor een sterkere internationale overheid: momenteel ziet hij zowel de politieke partijen als de Europese Unie in de greep van een "neoliberaal meningskartel", dat de vrije-marktwerking tot ideologie heeft verheven.

De associatie met Linkspartei-voorzitter Oskar Lafontaine, eveneens Attac-lid, is niet ver te zoeken: Geißlers partijgenoot, minister van Binnenlandse Zaken Wolfgang Schäuble becommentarieerde diens beslissing in Der Spiegel met de woorden dat hij Attac "veel Geißlers en weinig Lafontaines" toewenst. Geißler verklaarde drie jaar geleden al in een interview met de tageszeitung er geen probleem mee te hebben om met Lafontaine vergeleken te worden. Geen wonder, want Geißler is wel wat gewend. In het verhitte politieke klimaat tijdens de Koude Oorlog vergeleek oud-Bondskanselier Willy Brandt Geißler met Nazi-propagandaminister Goebbels naar aanleiding van zijn harde woorden tegen het anti-kernwapenstandpunt van de Groenen.

Onbevredigde geldingsdrang?

Ook binnen zijn CDU, de partij die hij als secretaris-generaal ingrijpend moderniseerde, maakte Geißler niet alleen vrienden. Felle kritiek oogstte hij onder andere door zijn opvattingen over de multiculturele samenleving – een begrip dat hij overigens nog steeds als zijn uitvinding beschouwt. Ook zijn ingrijpende hervorming van het gezinsbeleid als minister oogstte binnen de partij niet alleen applaus, hoewel de door Geißler -drievoudig vader- ingevoerde regelingen als het verlengd ouderschapsverlof op sympathie van feministes als Alice Schwarzer stuitten. Maar Geißlers politieke carrière liep definitief stuk op zijn verhouding met zijn voormalige mentor, Helmut Kohl, die de opstandige Geißler eind jaren tachtig na een couppoging als secretaris-generaal ontsloeg. Samen met partijgenoten als Lothar Späth en Rita Süßmuth groeide Geißler uit tot scherp criticus van Kohls partijleiderschap. Diens gedwongen vertrek na de affaire rondom illegale partijgelden betekende echter geen heropleving van Geißlers politieke loopbaan.

Sommige Geißler-critici verklaren zijn beslissing om toe te treden tot Attac vanuit zijn onbevredigde geldingsdrang. Maar meer nog dan door machtswellust lijkt Geißlers politieke biografie gestuurd door een hang naar uitersten. Geißlers flirt met linkse standpunten komt noch voort uit populisme – daarvoor is zijn argumentatie te complex – noch uit carrièrisme – daarvoor is de bijna tachtigjarige jezuiet teveel een Fremdkörper in de linkse protestorganisaties. Beter dan vergelijkingen met politici als Lafontaine geven Geißlers hobby's een indruk van diens politieke stijl: de fervent liefhebber van bergbeklimmen en paragliden is altijd op zoek naar zijn grenzen en ontleent zijn kracht aan tegenwind.

Extreme verharding

Bij de meeste partijgenoten én bij de anti-globaliseringsbeweging komt Geißlers verkenning van de raakvlakken tussen christendemocratisch en globaliseringskritisch gedachtengoed juist door zijn afstand tot het politieke bedrijf overtuigend over. De positieve reacties op Geißlers stap deden voor één moment de extreme verharding van de fronten voorafgaand aan de G8-top vergeten. In Angela Merkels en Wolfgang Schäubles oproepen tot een vreedzaam protest was een echo van hun partijgenoot hoorbaar. Bovendien klinkt in Merkels agenda voor de top ook een duidelijke globaliseringskritiek door – die zij tegenover haar buitenlandse collega's met gepaste mildheid zal uitdragen.

Geißlers kritiek op de toenemende globalisering lijkt het startsein om over de inhoud van de top in gesprek te raken. De afgelopen weken werd deze in de berichtgeving overschaduwd door de veiligheidsmaatregelen rondom de conferentie in Heiligendamm, die op 6 juni van start gaat. Met de excessen van Seattle en Genua in het achterhoofd heeft de Bondsregering ruim 92 miljoen euro voor veiligheidsmaatregelen uitgetrokken, onder andere voor de bouw van een hek rondom het conferentieoord. Nadat bekend werd dat de politie post doorzocht en geurproeven van G8-tegenstanders nam, verhardde de stemming onder de demonstranten, die aanvankelijk openstonden voor een dialoog.

Zo liep een protestbijeenkomst tegen de Asia Europe Meeting (ASEM) in Hamburg deze week uit de hand, nadat de demonstranten uit onvrede over de omvangrijke politie-aanwezigheid de afgebakende paden verlieten. De politie arresteerde 25 betogers en nam er 64 in voorlopige hechtenis. De ontmoeting van de EU-ministers van Buitenlandse Zaken met collega's uit 16 Aziatische landen geldt zowel voor de veiligheidsdiensten als voor de demonstranten als generale repetitie voor de G8-bijeenkomst.

Carina de Jonge is germaniste en promoveert in München.