Het voordeel van de twijfel
Portret van de Islamische Gemeinschaft Milli Görüs

In Nederland komt het hoofdkantoor van Milli Görüs in het Duitse Kerpen (bij Keulen) de laatste tijd vaak negatief in het nieuws. Het hoofdkantoor zou zijn invloed op de als liberaal bekend staande Nederlandse afdeling geleidelijk versterken en de Nederlandse tak in conservatieve richting drijven. Daarbij word de als radicaal en gesloten beschouwde Milli Görüs-hoofdafdeling opvallend vaak als 'Duitse organisatie' getypeerd. "Westermoskee in Duitse handen," schreef bijvoorbeeld het KRO-programma Reporter in een persbericht over de geplande overdracht van de Amsterdamse Westermoskee aan het hoofdkantoor van Milli Görüs. Vorig jaar mei noemde tijdschrift Elsevier de wisseling van de wacht in de top van het Nederlandse Milli Görüsbestuur nog een "machtsovername" door "Duitse fundamentalisten".

Inderdaad staat Milli Görüs onder de naam "Islamische Gemeinschaft Milli Görüs e.V." (IGMG) in het Duitse verenigingsregister aangemeld. Toch zouden de Duitse media niet op het idee komen om de naam Milli Görüs zo vanzelfsprekend met het woordje 'Duits' in verbinding te brengen. Want hoewel Milli Görüs zich publiekelijk van haar eerdere nauwe banden met radicale bewegingen distantieert, overheerst ook in de Duitse berichtgeving rondom de Turks georiënteerde moslimorganisatie de twijfel aan Milli Görüs' loyaliteit aan de westerse democratie. De omgang van politiek, justitie en media met Milli Görüs is sterk ambivalent: nu eens wordt de beweging als wolf in schaapskleren neergezet, dan weer als slachtoffer van een anti-islamitische hetze.

Parallelle samenleving

De Verfassungsschutz neigt naar het eerste standpunt. Van meet af aan volgt de Duitse binnenlandse veiligheidsdienst Milli Görüs op de voet vanwege haar eerdere antisemitische en antidemocratische uitlatingen en haar banden met – inmiddels verboden – radicale Turkse groeperingen. Het Nederlandse beeld van Milli Görüs als radicale organisatie berust grotendeels op informatie van Duitse veiligheidsdiensten, zoals onder meer blijkt uit uitspraken van PVV-kamerlid Geert Wilders.

De IGMG zelf daarentegen benadrukt – net als haar Nederlandse afdeling – haar openheid naar de westerse samenleving. Zo doet de vereniging momenteel haar best om tot spreekbuis van de Duitse moslimgemeenschap te worden: de voor het merendeel uit Milli-Görüsleden bestaande Islamrat kondigde begin deze maand aan samen met drie andere moslimorganisaties een koepelorganisatie te gaan vormen. Deze organisatie moet zich tegenover de Duitse overheid ontpoppen tot dé woordvoerder van de moslimgemeenschap. Tot nu toe waren de belangenbehartigers van moslims verdeeld over diverse organisaties.

Critici van de organisatie bekijken deze ontwikkeling met argusogen. Zo waarschuwde Mina Ahadi, oprichtster van de centrale raad voor uitgetreden moslims, ervoor om de ex-burgers van islamitische landen gelijk te stellen met moslims. Ahadi, zelf gevlucht uit Irak, is bang dat religieuze organisaties binnen Duitsland een parallelle samenleving creëren, die onderdrukking van vrouwen toestaat.

Nationale visie

Milli Görüs zelf spreekt zich in officiële verklaringen weliswaar tegen huiselijk geweld uit en laat overigens ook geen gelegenheid ongemoeid om zich van elke andere vorm van islamitisch geweld te distantiëren. Zo eiste zij vorige week de vrijlating van de twee in Irak als drukmiddel tegen de Duitse inzet in Afghanistan gegijzelde Duitsers. Sceptici zijn echter van mening dat de organisatie, die in het verleden onder meer wegens antisemitische uitlatingen in opspraak kwam, alleen haar PR, maar niet haar mentaliteit heeft veranderd.

Oorspronkelijk is Milli Görüs namelijk de buitenlandse hulporganisatie van de in Turkije herhaaldelijk verboden en onder telkens nieuwe namen heropgerichte partij van de politicus Necmettin Erbakan. De naam Milli Görüs betekent zoveel als "nationale visie" en was oorspronkelijk de titel van Erbakans politiek hervormingsprogramma, waarin deze zich onder andere uitsprak tegen de scheiding van kerk en staat. Het definitieve verbod op Erbakans partij drie jaar geleden stortte de sinds 1971 onder verschillende namen actieve buitenlandse organisatie in een identiteitscrisis.

Geloofsgemeenschap

Tegenwoordig beschouwt Milli Görüs zichzelf naar eigen zeggen primair als geloofsgemeenschap en niet als politieke organisatie. Toch lukt het haar nooit helemaal om de banden met Erbakans partij en radicale media als de Duitse uitgave van de Turkse krant 'Milli Gazete' af te snijden. Hoewel de IGMG formeel geen betrekkingen met deze organisaties onderhoudt, ziet de veiligheidsdienst toch altijd weer een levendige uitwisseling met deze organisaties.

Woordvoerders van Milli Görüs protesteren tegen deze verdenkingen met het argument dat een vereniging niet verantwoordelijk is voor de activiteiten van haar leden. Ook in de recent weer onderzochte affaire rondom de Turkse frauduleuze beleggingsfondsen duikt dit argument herhaaldelijk op: de maatschappijen, die duizenden Turkse emigranten overhaalden om hun spaargeld in dubieuze fondsen te beleggen, opereerden voornamelijk vanuit Milli-Görüs-moskeeën. Maar een directe verstrengeling met Milli Görüs zelf is tot nu toe niet aantoonbaar.

Thuisbasis

Als gevolg van dit soort ambivalenties verstrikt de argumentatie van voor- en tegenstanders van Milli Görüs zich vaak in niet te doorbreken cirkelredeneringen. Tegenstanders van een dialoog met Milli Görüs wijzen er stelselmatig op dat de groepering door de binnenlandse veiligheidsdienst als potentieel extremistische groepering wordt beschouwd. Milli Görüs-woordvoerders vinden daarentegen dat de stigmatisering van de organisatie het interne hervormingsproces en daarmee de maatschappelijke integratie tegenwerkt. Zij krijgen daarin bijval van islamdeskundigen, onder wie de even bekende als omstreden anthropoloog Werner Schiffauer, die van mening is dat Milli Görüs en andere moslimorganisaties zich in een overgangssituatie bevinden. Een verbod op deze organisaties zou volgens hem alleen maar de anti-westerse tendensen van geëmigreerde moslims aanwakkeren.

Een belangrijk argument vóór een dialoog met Milli Görüs vormt haar grote invloed op het leven van haar ruim 87.000 leden. Behalve ruim 300 moskeeën heeft de organisatie in Duitsland een wisselend aantal jeugd-, sport- en vrouwenverenigingen onder haar hoede. Met name voor veel moslimjongeren betekent Milli Görüs een thuisbasis die zij in de Duitse samenleving vaak niet vinden. De dialoog met moslimorganisaties zou voor de Duitse staat weleens de belangrijkste manier kunnen worden om deze jongeren niet buiten de boot te laten vallen. Voorlopig krijgt Milli Görüs in Duitsland daarom het voordeel van de twijfel.

Carina de Jonge is germaniste en promoveert in München.