Terroriseer de terroristen
‘Munich’ van Steven Spielberg

Vergis je niet, met ‘Munich’ toont Spielberg opnieuw zijn uitzonderlijke gaven als regisseur. Het verhaal is spannend en meeslepend. De montage is knap en gedurfd, mede door het creatieve gebruik van historisch beeldmateriaal. Tv-opnamen worden met de scènes verweven of krijgen juist zelf een paar seconden lang alle aandacht. Zo wordt ook de cruciale rol van de media ter discussie gesteld. En dat is terecht: zonder camera’s geen terrorisme.

Beeld en verhaal wekken de indruk van een waarheidsgetrouw tijdsdocument. De jaren zeventig herleven door de perfecte aankleding. De kleuren hebben precies de juiste fletsheid. Linkse posters die getuigen van proletarisch internationalisme sieren de straten. Het zindert van Baader-Meinhof en andere gewelddadige groepen. De schijnbare authenticiteit wordt nog versterkt door het hyperrealisme dat ook Spielbergs eerdere film ‘Saving Private Ryan’ kenmerkte. Er komt rook uit verse schotwonden en beschoten beddengoed vat vlam – dat verzin je niet, moet de kijker denken.

Ondermijnd

Toch wordt die realistische uitstraling ook ondermijnd. Er is allereerst het hoge James Bond-gehalte van de film, of subtieler: zijn ‘French Connection’-kwaliteit. Avner komt in aanraking met een even obscure als machtige Franse particuliere geheime dienst. Die levert hem voor veel geld inlichtingen over de verblijfplaats van de gezochte Palestijnen.

Deze dienst wordt bemand door een chique familie met een résistance-verleden. Ze ontpopt zich als een duur reisbureau dat Avners moordtrips langs Parijs, Rome, Athene, Cyprus, Beiroet en Londen organiseert, inclusief de benodigde slaapadressen en springstoffen. Er wordt zelfs een moorddadige uitstap gemaakt naar Hoorn, Noord-Holland – een vreemde episode die het verhaal geloofwaardiger had kunnen maken als ze niet zo in clichés (fietsen, woonboot) was blijven steken.

Misschien is het allemaal werkelijk zo gebeurd, maar de glamour en het spektakel ondermijnen toch de boodschap van de film. Terwijl die juist de moeite waard is. Je kunt ‘Munich’ zien als een schietfilm met opmerkelijk intelligente dialogen, maar ik denk dat Spielberg toch vooral wilde waarschuwen tegen de strategie om de terroristen te terroriseren.

Buitenbeentje

Hij heeft in het genre van de terrorismefilms een buitenbeentje afgeleverd. Er zijn al zeer veel films over terroristen gemaakt, met als hoogtepunt wellicht Oscar-kandidaat ‘Paradise now’ (Hany Abu-Assad, 2005), over twee Palestijnse zelfmoordenaars. Vanuit het menselijke perspectief van Avner maakt Spielberg nu het praktische en morele falen van contraterreur zichtbaar.

Bij de vergeldingsacties vallen onbedoeld extra slachtoffers, onder meer door geknoei met bommen. Bovendien haalt het tegengeweld niets uit, want Palestijnse groepen plegen nieuwe aanslagen. “Al dat bloed valt op ons terug”, zegt de bommenbouwer van de groep. De chauffeur blijft echter wraaklustig: “Het enige bloed dat mij interesseert, is joods bloed.” Het vergeldingsteam vervalt langzaam in bot cynisme. Het moorden gaat door.

“Ik voel van dag tot dag minder”, zegt Avner, die voortdurend nachtmerries heeft. Aan zijn grote hobby, koken, ontvalt de vreugde. Spielberg verbeeldt dat met de hem vertrouwde hang naar pathetiek. Meermaals staat Avner voor de etalage van een luxe Parijse keukenwinkel, maar op een keer ziet hij niet de prachtkeuken, maar verschijnt het gezicht van een omgekomen teamlid voor zijn geestesoog.

Verder van huis

Avner is een sabra, zijn ouders woonden al in Israël, maar al vroeg in de film brengt hij zijn vrouw en zijn dochtertje in New York onder. Zo valt het joodse thuisland voor zijn gezin weg. Dit terwijl de bescherming van Israël hoofddoel van de vergeldingsactie is. Avner komt in dezelfde positie terecht als de Palestijnen die hij bestrijdt. Ook zij kunnen hun vaderland immers niet meer betreden. Spielberg wil maar zeggen: terrorisme en contraterreur, het brengt je alleen maar verder van huis.

Jacco Pekelder is onderzoekscoörnidator bij het Duitsland Instituut Amsterdam.