Ambtelijke revolutie
Hervorming ambtenaren-CAO

Het CAO-akkoord bevat een aantal onderdelen die naar Duitse maatstaven tamelijk spectaculair mogen worden genoemd. Zo hebben minister van Binnenlandse Zaken Otto Schily (SPD) en Ver.di-voorzitter Frank Bsirske besloten dat alle 170 duizend federale ambtenaren in Duitsland 39 uur per week gaan werken. Nu is het zo dat een ambtenaar op bondsniveau in het Westen 38,5 uur werkt en in het Oosten veertig uur. Dit verschil is een erfenis van de Duitse deling. Voor de 1,9 miljoen gemeentelijke ambtenaren blijft de huidige werkweek in principe gehandhaafd, maar zij krijgen de mogelijkheid om hun werkuren in overleg met de gemeentes vast te leggen. In ruil voor het wekelijkse half uur extra werk krijgen alle West-Duitse ambtenaren de komende drie jaar – de looptijd van de nieuwe CAO – elk jaar een eenmalige toeslag van 300 euro. De Oost-Duitsers zien hun inkomen stijgen van 92,5 tot 97 procent van het West-Duitse inkomensniveau. Dat een inkomensverschil wordt gehandhaafd bij een even lange werkweek heeft te maken met de kosten van het levensonderhoud: die liggen in het Westen een fractie hoger dan in het Oosten. Een werkloze ontvangt in het Westen bijvoorbeeld ook 15 euro meer uitkering dan in het Oosten.

Ook wordt geleidelijk het principe van loon-naar-werk ingevoerd. Hoewel aan het einde van de nu afgesproken looptijd – in 2007 – pas 1 procent van het ambtenarenloon moet worden berekend op basis van geleverde prestatie, wordt uiteindelijk gestreefd naar 8 procent. Dat komt toch al snel overeen met een compleet maandsalaris. Het restant van het inkomen zal, zoals nu voor het gehele loon het geval is, worden berekend op basis van het aantal jaren dat iemand in dienst is. Met deze maatregel, die ongekend is in ambtenarenland, moet de toenemende privatisering van ambtelijke diensten een halt worden toegeroepen.

Kerstbonussen

Toch moet een flinke kanttekening worden geplaatst bij de nieuwe CAO. Zij geldt niet voor de ambtenaren die in dienst zijn van de zestien deelstaten. Dat betekent dat maar liefst 900 duizend van de in totaal ongeveer drie miljoen ambtenaren in de Bondsrepubliek niet onder de nieuwe regeling zullen vallen. Oorzaak hiervan is de weigering van de deelstaatregeringen om de nieuwe CAO te accepteren. Zij zeggen het akkoord niet te kunnen financieren. De kosten voor vakantiegeld, kerstbonussen en driemaal 300 euro extra voor de Wessi's zou te duur zijn bij een 39-urige werkweek. De deelstaten hadden tijdens de onderhandelingen ingezet op een veertigurige werkweek. Boze ambtenaren van de deelstaat Nedersaksen hebben voor eind van deze maand al een staking aangekondigd. Steun ondervinden de deelstaten daarentegen van het Duits Instituut voor Economisch Onderzoek (DIW) in Berlijn. Dat pleit voor een veertigurige werkweek voor alle ambtenaren.

Desondanks slaat de balans van de nieuwe CAO door naar de positieve kant. Een langere werkweek of een minder snel stijgend inkomen voor ambtenaren was misschien nog beter geweest voor de Duitse economie, maar feit blijft dat met dit akkoord eindelijk iets verandert. De verlenging van de werkweek van de meeste overheidsdienaren geeft het juiste signaal af in tijden dat grote bedrijven als Siemens, Volkswagen en DaimlerChrysler overstappen van de 35-urige naar de veertigurige werkweek bij veelal gelijkblijvend loon. De Duitse staat kan niet achter blijven bij deze trend, die vermoedelijk alleen nog maar zal toenemen als gevolg van de vergrijzing en het verdwijnen van banen naar lagelonenlanden. Tot slot gaat van de gelijktrekking van de nieuwe CAO een bescheiden, maar niet onbelangrijk psychologisch signaal uit: het gelijktrekken van de werkweek in Oost en West draagt wellicht bij aan het slechten van de nog altijd bestaande 'Mauer im Kopf'.

Mark Schenkel is historicus. Regelmatig schrijft hij artikelen voor het Duitslandweb.