Rechtmatig of bedrog?
Gerechtshof doet uitspraak over nieuwe immigtatiewet

Het was het belangrijkste nieuwsfeit in alle nieuwsuitzendingen. In de zo voorname bondsraad kwam het tot een openlijk schandaal. De op komst zijnde verkiezingen hadden de bondsraad op deze 22ste maart, toen de bondsregering de immigratiewetgeving in stemming bracht, allang naar de achtergrond doen verdwijnen. De CDU kon in het wetsontwerp haar belangen niet doorzetten en probeerde daarom haar meerderheid in de bondsraad uit te spelen, hetgeen de SPD wist te verhinderen.

Omstreden
In de omstreden zitting had de toenmalige president van de bondsraad, Klaus Wowereit (SPD), de verdeelde uitspraak van de deelstaat Brandenburg over de immigratiewetgeving als instemmend beoordeeld. Brandenburg wordt door een grote coalitie van SPD en CDU geregeerd, terwijl in de bondsraad de stemmen van een deelstaat slechts als één stem mogen worden afgegeven. Als eerste had de minister van Soziale Zaken van Brandenburg, Alwin Ziel (SPD), op het wetsvoorstel goedkeurend geantwoord, terwijl de minister van Binnenlandse Zaken van de deelstaat, Jörg Schönbohm (CDU), afkeurend had gestemd.

Vervolgens klopte Wowereit bij de toenmalige minister-president van de deelstaat, Manfred Stolpe (SPD), aan, die uiteindelijk zijn instemming gaf. Plotseling spraken luide stemmen uit CDU/CSU-kringen van bedrog. Een dergelijk tumult was in de bondsraad nog nooit ontstaan. Al was er volgens de minister-president van Saarland, Peter Müller (CDU), wel sprake van een hoge mate aan theatraal gedoe. Meteen na deze zitting kondigde de Union (CDU/CSU) al aan een aanklacht in te dienen. Volgens de CDU was er sprake van een schending van de grondwet.

Ook bondspresident Johannes Rau, die de wet op 20 juni moest ondertekenen, werd in de aanloop naar de ondertekening verbaal aangevallen. Rau ondertekende omdat er volgens hem geen sprake was van een overtreding van de grondwet. Hij hield echter zowel de vertegenwoordigers van de CDU als die van de SPD voor dat zij met hun openlijke strijd het aanzien van de democratie hadden beschadigd.

Aanklacht

De CDU diende een aanklacht in bij het constitutioneel gerechtshof in Karlsruhe. In deze zogenaamde Normenkontrollklage (een aanklacht van bonds- of deelstaatregering ter beoordeling van de verenigbaarheid van een wetsvoorstel met de grondwet) beschouwen de door de Union van CDU en CSU geregeerde deelstaten Bayern, Hessen, Baden-Württemberg, Saksen, Thüringen en het Saarland de wet formeel in strijd met de grondwet.

Compromis

Een commissie van vakkundigen samengesteld uit vertegenwoordigers van belangenorganisaties, kerken, werkgevers en vakbonden heeft jarenlang aan de totstandkoming van de wet gewerkt. Minister van Binnenlandse Zaken Schily heeft zich daarbij zeer intensief ingespannen om tot een compromis met de CDU te komen. Maar na de kandidatuur voor bondskanselier van Edmund Stoiber (CSU) koos CDU/CSU de weg van de confrontatie - volgens hun tegenstanders om daarmee in de verkiezingsstrijd stemmen te winnen. Dit mondde ten slotte uit in het schandaal in de bondsraad.

Als de stemming over de immigratiewet in de bondsraad overgedaan zou moeten worden, dan zou de regeling wel eens kunnen mislukken. Een meerderheid van de CDU-deelstaten zou dan gegarandeerd zijn. Want na de deelstaatverkiezing in Saksen-Anhalt van april 2002 werd de SPD-regering vervangen door een coalitie tussen CDU en FDP. Ongemak dreigt echter ook uit andere hoek. Zo kondigde de zogenaamde Städtetag (verbond van meerdere steden in een deelstaat ter bevordering van de eigen belangen) van Noordrijn-Westfalen reeds aan dat de steden van deze dichtstbevolkte deelstaat zich niet in staat achten de wet per 1 januari a.s. in werking te laten treden. Men beweert dat bestuurlijke regelingen en procedurevoorschriften voor de omschakeling op de nieuwe immigratiewet ontbreken.

De voorzitter van de Städterat, de burgemeester van Keulen Fritz Schramma (CDU), vreest zelfs voor chaotische toestanden bij de vreemdelingendiensten. Vluchtelingenorganisaties en kerken dringen echter op een snelle omschakeling aan, om voor de circa 230.000 vluchtelingen met een gedoogstatus in Duitsland een zekere verblijfsvergunning mogelijk te maken. Als de wet niet in werking zal treden, zou er op zijn minst een overgangsregeling moeten worden gevonden, eisen zij.

Inhoud immigratiewet
Dossier immigratiewet

Karsten Jauch is redacteur bij de Thüringer Allgemeine. In het kader van het Journalistenstipendium Duitsland-Nederland was hij in 1994 te gast bij het NRC Handelsblad .

Uit het Duits vertaald door Suzanne Klijnstra