Braun en Scholl: twee vrouwen in nazitijd
Biografieën werpen nieuw licht op Eva Braun en Sophie Scholl

‘Eva Braun. Leben mit Hitler’ van historicus Heike Görtemaker is volgens de lovende Duitse media de eerste wetenschappelijke biografie over Hitlers geliefde Eva Braun. Görtemaker wil met haar boek de mythes over Braun doorbreken, zegt ze in de Süddeutsche Zeitung. Dat is haar volgens de Duitse critici goed gelukt. Zo weerlegt de biografe onder meer het beeld van het onschuldige jonge meisje dat slachtoffer werd van Hitler.

Braun was jarenlang Hitlers geliefde. Een dag voor hun gezamenlijke zelfmoord op 30 april 1945 trouwden ze. Ze zouden elkaar in 1929 hebben ontmoet in het atelier van Hitlers fotograaf Heinrich Hoffmann. Hitler, 40, was daar op bezoek. Braun, 17 werkte daar.

Over Braun bestaan vooral anekdotes en geruchten uit tweede of derde hand die moeilijk zijn te controleren, aldus de recensenten. Brieven, dagboeken en ander materiaal zijn vermoedelijk direct na haar dood vernietigd of zijn niet betrouwbaar genoeg.

Politiek geëngageerd

Die Zeit noemt het Görtemakers verdienste dat ze in dat woud van legendes niet is verdwaald en ook niet aan het psychologiseren of speculeren is geslagen. Ze geeft aan welke bronnen ze gebruikt en hoe betrouwbaar die zijn en vult haar biografie waar ze kan aan met feiten, die ze zelf uit bijvoorbeeld bevolkingsregisters heeft opgediept. Zo schetst Görtemaker zakelijk, nuchter en met voldoende afstand het beeld van een mondaine maar ook politiek geëngageerde vrouw die Hitler tot aan hun beider zelfmoord actief steunde.

Spiegel Online gaat nog verder: Görtemakers boek geeft ook een andere visie op Hitler. Hij was niet slechts een “emotioneel lege man”, die “zonder liefde, passie en vreugde” helemaal “opging in de politiek” – zoals de nieuwssite het beeld van diens biografen Joachim Fest, Sebastian Haffner en Ian Kershaw samenvat. Hitler hield wel degelijk van Eva Braun, een intelligente vrouw aan wie hij veel steun had, aldus de biografe. Dat aspect heeft totnogtoe “een verrassend geringe rol” gespeeld, schrijft ook dagblad Die Welt.

De Duitse producent Michael Simon de Normier, die ook ‘The Reader’ maakte, wil een film van het boek maken, die hij internationaal wil uitbrengen, meldden media.

Sophie Scholl

 Een heel ander leven in dezelfde tijd leidde de Münchener studente Sophie Scholl. Zij vormde met haar broer Hans en hun beider vriend Christoph Probst de verzetsgroep ‘Die weisse Rose’. Op 23 februari 1943 werden ze alle drie door de nazi’s onthoofd. Enkele dagen daarvoor waren Sophie, Hans en Christoph opgepakt terwijl ze flyers verspreidden in de universiteit van München.

Sophie Scholl groeide al snel uit tot een icoon van het Duitse verzet tegen het naziregime. Ook nu nog spreekt ze tot de verbeelding. In 2005 verscheen de film ‘Sophie Scholl – Die letzten Tage’ die werd genomineerd voor een Oscar. Ook in de documentaire ‘Im toten Winkel’ (2002) over Traudl Junge, een van Hitlers secretaresses, komt Scholls verzet aan de orde. Junge kijkt als bejaarde vrouw terug op haar leven en heeft haar keuze om voor Hitler te werken jarenlang verdedigd met het excuus dat ze jong was en niet beter wist. Tot ze zich realiseerde dat Sophie Scholl een jaar jonger was en “wel zag dat ze met een misdadig regime te maken had. Opeens was ik mijn excuus kwijt.”

Het beeld van Sophie Scholl is mede vormgegeven door haar zus Inge. Zij publiceerde al in 1952 het boek ‘Die weisse Rose’ en verzamelde jarenlang alles wat door en over Sophie en broer Hans werd geschreven. In 2005 kwam Inge’s archief terecht bij het Münchner Institut für Zeitgeschichte en kon het worden gebruikt voor onderzoek.

'Zigzagsgewijs naar het verzet'

Barbara Beuys, een bekende Duitse historicus en journalist die al eerder vrouwenportretten schreef, heeft het materiaal uit het archief in München nu bewerkt tot een nieuwe biografie. En die is niet alleen “prachtig geschreven”, aldus Die Zeit, ook geeft ze nieuwe informatie over de bekende verzetstrijdster. Dat Sophie en haar broers en zussen als kinderen aanhangers van Hitler waren, is niet nieuw. Hoe ver ze in hun verering gingen wel. “Met lichaam en ziel behoor ik Hitler toe”, schreef Inge in 1933 in haar dagboek. Tot ver in de jaren dertig bleven Sophie en Inge aanhangers van Hitler, toont Beuys aan – anders dan Inge wilde doen geloven.

Begin jaren veertig rijpt het besluit in Sophie Scholl iets tegen het naziregime te ondernemen. Aan de hand van brieven beschrijft Beuys dit proces “met veel sensibiliteit”, aldus Die Zeit. Ook de Frankfurter Allgemeine Zeitung is lovend over de biografe. Volgens Spiegel Online brengt Beuys het ietwat verstarde beeld van Sophie Scholl tot leven. Beuys heeft een “zeer gecompliceerde karakterstudie” afgeleverd van Scholl, die “bij lange na niet rechtstreeks maar volstrekt zigzagsgewijs haar weg naar het verzet tegen de nazidictatuur vindt”.

Heike Görtemaker ‘Eva Braun. Leben mit Hitler’
Uitgeverij C.H. Beck, 2010, 366 pag., 22,95 euro
ISBN 978-3-406-58514-2

Barbara Beuys ‘Sophie Scholl. Biographie’
Uitgeverij Hanser Verlag, 2010, 493 pag, 24,90 euro
ISBN 978-3-446-23505-2

Afb. cover biografie Scholl: Hanser Verlag