De waarheid in plaats van morele oordelen
Op zoek naar het verleden van grootouders

Opmerkelijk is dat ongeveer tegelijkertijd in Duitsland twee familieromans zijn verschenen die gaan over het zwijgen van grootvaders. In de roman Himmelskörper van Tanja Dückers, geboren in 1968, gaat een tweeling op zoek naar het verleden van opa en oma die in 1945 moesten vluchten uit West-Pruisen. Broer en vooral zus ontdekken dat zij overtuigde nazi's waren geweest; een feit dat het oude echtpaar angstvallig geheim had gehouden, maar uiteindelijk toch niet kon verbergen.

Een onzichtbaar land

Hoogst interessant is het boek van Stephan Wackwitz Ein unsichtbares Land, ook een familieroman, maar dan wel een over zijn eigen familie. Ook hier gaat het om een zwijgzame grootvader. Toen deze nog leefde, konden opa en kleinzoon niet met elkaar opschieten en werden er weinig woorden gewisseld. Vele jaren na zijn dood begon Wackwitz de memoires van zijn grootvader te lezen en werd het leven van deze reactionaire man zichtbaar. Andreas Wackwitz vocht in de Eerste Wereldoorlog, keerde in 1918 teleurgesteld terug naar Duitsland, deed enkele jaren later mee aan de rechtse Kapp-putsch tegen de jonge Republiek van Weimar en was tussen 1921 en 1933 dominee in een dorp vlakbij Auschwitz. In 1933 vetrok hij naar Zuidwest-Afrika, tot 1918 een Duitse kolonie. Bij het uitbreken van de oorlog keerde hij terug naar Duitsland, en werd superintendent in Luckenwalde, waar hij de ogen sloot voor de misdaden van de nazi's. En als er iets over deze misdaden tot hem doordrong, zweeg hij.

Stephan Wackwitz, hoofd van het Goethe-Instituut in Krakau, behoort tot de generatie van '68, en in het boek brengt hij ook steeds zijn eigen verleden ter sprake. De radicaliteit die deze generatie tussen 1967 en 1977 aan de dag legde, brengt hij in verband met het nazi-verleden. Studenten vormden communistische groepen, Stephan Wackwitz werd lid van de marxistische studentenbond Spartakus. Zij wilden met terugwerkende kracht het Derde Rijk bestrijden, wilden het fascistische karakter van de Bondsrepubliek blootleggen, schrijft Wackwitz. "Ik streed in mijn tijd tegen Goebbels, de SA en mijn grootvader." Hij deed dat tot 1977, tot die gewelddadige 'Duitse herfst'. Toen vond hij de weg "terug naar de werkelijkheid".

Wackwitz heeft een boek geschreven dat rijk is aan historie en aan allerlei filosofische gedachten en persoonlijke gevoelens. Het verschilt totaal van het boek van Amend. Maar beide auteurs hebben gemeen dat zij bij hun zoektocht naar het verleden hun eigen generatie niet uit het oog verliezen. Ze willen niet alleen hun 'grootvaders', maar ook hun eigen generatie doorgronden. Hier rekent niet de jongere Duitse generatie af met de oudere, hier worden geen morele oordelen geveld, maar wordt gezocht naar waarheid, van grootvaders en van kleinkinderen.

Jan Luijten is journalist en heeft in het verleden geschreven voor de Volkskrant .

Overige recensies:

Perlentaucher

Frankfurter Rundschau

Frankfurter Allgemeine Zeitung