De laatste oorlogsdagen als totaalbeeld
Tiende deel in serie 'Das Echolot' verschenen

Het bijzondere van het boek is de veelheid aan uiteenlopende stemmen. Slachtoffers en daders komen aan het woord: gevangenen van concentratiekampen, die meedogenloos naar het westen werden gejaagd, dwangarbeiders en SS-ers. De berichten en brieven van gewone soldaten maar ook van generaals, zowel Duitsers als geallieerden, worden afgedrukt. Verder de verhalen van krijgsgevangenen, maar ook van wanhopige Duitse burgers, op de vlucht of in schuilkelders, alsmede verslagen van oorlogscorrespondenten en dagboekaantekeningen van schrijvers. En tussen al die verschillende stemmen door klinkt steeds weer Hitler in zijn bunker onder het brandende Berlijn.

Dit leidt tot vaak schrijnende contrasten, maar dat schijnt ook Kempowski’s doel te zijn geweest. De laatste oorlogsdagen als totaalbeeld, dat wilde hij verwezenlijken en dus moest alles een plaats krijgen. En zo staan de dagboekaantekeningen van de schrijver Ernst Jünger, die alleen oog had voor de bloeiende natuur in de lente, naast de gruwelijke berichten van gevangenen van concentratiekampen. Staat het relaas van de Waalse SS-leider Léon Degrelle naast de brieven van Russische soldaten aan hun vrouwen en die staan weer naast de notitie van een door Russen verkrachte vrouw in Berlijn en het bericht van een Russische militair die zich schaamt.

Al die stemmen hebben destijds gelijktijdig geklonken. Kempowski heeft die gelijktijdigheid hersteld. Het heeft een boek opgeleverd, dat tegenstrijdige emoties oproept, maar dat wellicht meer dan een normaal geschiedenisboek inzicht verschaft in de laatste oorlogsdagen.

Jan Luijten is journalist en heeft in het verleden geschreven voor de Volkskrant.