'Mevrouw Thomas Mann'
Twee biografieën over Katia Mann

Deze permanente zorg voor het welzijn en het werk van Thomas Mann leidde na zijn dood in 1955 haast automatisch tot de vraag naar de zin van haar verdere bestaan. "Het valt niet te ontkennen dat een leven, dat men zo volledig in de dienst van een ander heeft gesteld, na diens overlijden niet meer echt zinvol lijkt", schreef ze aan tweelingbroer Klaus Pringsheim. Katia Mann, die haar echtgenoot 25 jaar overleefde, bleef zich echter ook als weduwe inzetten voor het werk van haar man. En ze bleef zich bekommeren om kinderen en kleinkinderen.

Katia Mann, die wordt beschreven als verstandig, nuchter en pragmatisch, verdient een eigen biografie. Want ofschoon ze zichzelf zag als een onderdeel van Thomas Mann, zoals ze eens schreef aan dochter Erika, had ze eigen opvattingen. Ze groeide op in een bijzondere familie en leidde vervolgens een opmerkelijk huisgezin. Dat er nu tegelijkertijd twee zijn verschenen, is wellicht wat veel, maar biedt wel de mogelijkheid tot vergelijking. En die valt duidelijk uit ten gunste van 'Frau Thomas Mann - Das Leben der Katharina Pringsheim' van Walter en Inge Jens, beiden grote kenners van het werk van Thomas Mann. Deze biografie werd gebaseerd op nog niet eerder gepubliceerde brieven en documenten, waaronder brieven van Katia Mann aan haar tweelingbroer en haar Amerikaanse vriendin Molly Shenstone en notities van de moeder van Katia, Hedwig Pringsheim-Dohm. Dit leidde tot een scherper portret van Katia Mann dan het beeld dat Kirsten Jüngling en Brigitte Rossbeck in hun biografie schetsen.

Deze tweede biografie, 'Katia Mann - Die Frau des Zauberers', heeft eigenlijk maar een enkel pluspunt: er wordt wat meer verteld over de voorouders van Katia. We weten dat Thomas Mann stamt uit een familie van kooplieden uit de vrije Hanzestad Lübeck. Ook tot de voorouders van Katia behoren kooplieden en ondernemers, maar eveneens schrijvers. Haar grootmoeder was Hedwig Dohm die al in de negentiende eeuw hartstochtelijk streed voor gelijke rechten voor de vrouw, en romans, verhalen en essays schreef. Ze was getrouwd met Ernst Dohm, redacteur van het satirische tijdschrift Kladderadatsch. Eén van hun dochters, ook Hedwig geheten, werd actrice aan het destijds beroemde hoftheater van Meinigen, maar bleef daar niet lang, want in 1878 huwde zij met Alfred Pringsheim. In 1883 werd Katia geboren in Feldafing bij München. De strijd van haar grootmoeder voor emancipatie werkte door in de opvoeding van Katia. Ze was een van de eerste meisjes in München die slaagden voor het eindexamen gymnasium (1901) en dat in een tijd dat er nog geen gymnasium voor meisjes bestond. Ze werd thuis onderwezen. Na haar eindexamen ging ze colleges volgen aan de universiteit van München. Zij deed dat tot ze begin 1905 trouwde met Thomas Mann.

Het was een gelukkig huwelijk, wat wellicht wat vreemd is, omdat sinds de uitgave van de dagboeken bekend is dat Thomas Mann homo-erotische neigingen had. Bij tijd en wijle raakte hij in de ban van een jongen aan het strand of een kelner in een hotel. Het waren tijdelijke verliefdheden die opgingen in het literaire werk. Inge en Walter Jens: "Sublimering van fysieke begeerten door betrouwbaarheid en kunst: Katia Pringsheim nam haar man zoals hij was - zonder enig voorbehoud." Thomas Mann was haar daarvoor dankbaar.

Katia Mann deelde in de roem van haar man, maar haar leven werd ook steeds weer overschaduwd door zorgen, over haar man, zwager Heinrich Mann en de kinderen. Misschien dat ze daarom aan het einde van 'Meine ungeschriebene Memoiren', verschenen in 1974, heeft gezegd: "Ik heb gedurende mijn leven niet kunnen doen, wat ik had willen doen." Dat betwijfelen de biografen sterk. Ze kunnen zich daarbij beroepen op dochter Monika die heeft geschreven: "Uiteindelijk kan niemand tegen zijn wil vijftig jaar lang iets zo volmaakt zijn wat hij niet is, en daarom heeft mijn moeder ten slotte dit leven gewild."

Jan Luijten is journalist en schreef o.a. voor De Volkskrant.

Recensies 'Frau Thomas Mann- Das Leben der Katharina Pringsheim' bij Perlentaucher

Recensies 'Katia Mann- Die Frau des Zauberers' bij Perlentaucher