'Marinus van der Lubbe minder naïef dan ik dacht'
Interview met Rijksdagkenner Michael S. Cullen

Michael Cullen raakte per toeval geïnteresseerd in de Rijksdag. De Amerikaanse journalist woonde al enkele jaren in Berlijn, toen de Rijksdag in 1971 het decor werd van een tentoonstelling over de Duitse geschiedenis. Het gebouw was nooit erg geliefd geweest en werd na de verwoestingen van de oorlog pas in 1961 herbouwd. Cullen was geïnteresseerd in de verbinding tussen kunst en politiek en vroeg de beroemde kunstenaar Christo om de Rijksdag te verhullen, om zo het gebouw weer onder de aandacht te brengen. De journalist zelf zou op zoek gaan naar de geschiedenis van het bouwwerk.

Het was voor Cullen niet eenvoudig om meer te weten te komen over de Rijksdag. Er bleek bijna geen enkel boek over het gebouw te zijn. Cullen: “Ik kwam erachter dat het onderzoek erg intensief zou zijn, omdat alle bronnen die ik wilde hebben zich in Oost-Duitsland bevonden. Toen ik zag hoeveel materiaal er was, realiseerde ik me dat het mijn plicht was niet alleen Christo in te lichten over de Rijksdag, maar om iedereen met de geschiedenis van het gebouw bekend te maken.”

In 1983 publiceerde Cullen zijn eerste boek over de Rijksdag. “Dat boek vestigde mijn reputatie. Ik was de enige onderzoeker in dit veld”. Door tegenstand onder Duitse politici duurde het vervolgens nog 12 jaar voordat Christo’s project werd uitgevoerd.

Op bezoek in Leiden

Afgelopen week was Cullen op bezoek in Nederland. Donderdag kreeg de Amerikaan van een aantal amateurhistorici een rondleiding door het Leiden van Marinus van der Lubbe. Cullen had na afloop iets meer respect voor de metselaar. “Ik vond hem altijd behoorlijk naïef en dacht dat hij bij het in brand steken van de Rijksdag geen planning en geen doel voor ogen had. Nu ik hier in Leiden ben geweest en gesproken heb met de lokale historici weet ik meer over zijn voorgeschiedenis. Hij was meer gefocust dan ik dacht”. Toch blijft Cullen bij zijn mening dat Van der Lubbe vrij naïef was.

Donderdagavond was Cullen een van de sprekers bij de lezing ‘Van der Lubbe en de Rijksdagbrand’. Kees Walle, auteur van een boekje over het leven van Van der Lubbe, vertelde hier uitgebreid over diens jeugd en motivatie om de Rijksdag in brand te steken. De metselaar was al op vroege leeftijd politiek geëngageerd geraakt en streefde sindsdien naar een communistische revolutie.

Bioscoop

De avond in Leiden leverde Cullen naar eigen zeggen een aantal aanknopingspunten voor verder onderzoek. Volgens Kees Walle had Van der Lubbe bijvoorbeeld twee dagen voor de brandstichting een film gezien in een Berlijnse bioscoop. In deze film, ‘Der Rebell’ van Luis Trenker, komt een jonge Tiroolse vrijheidsstrijder in opstand tegen de troepen van Napoleon. Een brand in de bergen vormt het teken om in actie te komen. De film zou Van der Lubbe op het idee van de brandstichting hebben gebracht.

Cullen zet wel een aantal vraagtekens bij Van der Lubbes bioscoopbezoek. Een relatie tussen de film en de brand is verleidelijk te geloven, maar moeilijk te bewijzen. Cullen: “Dat is ook het probleem met de Rijksdagbrand: we hebben allemaal onze sympathieën en intuïties. Het is mijn rol dit te onderzoeken en in de gaten te houden dat ook ik niet intuïtief te werk ga.”

“Een goed voorbeeld van afgaan op intuïties is een gesprek dat ik had met enkele andere historici. Zij zeiden dat de Rijksdag expres buiten de Berlijnse stadsmuren is gebouwd, omdat keizer Wilhelm I het parlementsgebouw maar niets vond. Het klopt dat de keizer en Bismarck de Rijksdag niet waardeerden, maar het gebouw is juist enorm dichtbij hen geplaatst, in de tuin van de kanselarij. Hier klopt je intuïtie dus helemaal niet.”

Cullen probeert in zijn onderzoek ook af te rekenen met een aantal hardnekkige theorieën over de Rijksdagbrand. Hoewel de meeste historici het er inmiddels over eens zijn dat Van der Lubbe de brand op eigen houtje heeft gesticht, geloven nog veel mensen dat de nazi’s achter de brand hebben gezeten. Cullen zegt daarover: “Iedereen wist dat de nazi’s slecht waren en dat ze nergens voor terugdeinsden. Maar dat is niet voldoende om aan te nemen dat zij de Rijksdag in de brand hebben gestoken.”

De Tweede Kamer

Cullen bezocht tijdens zijn verblijf in Nederland ook de Tweede Kamer. Eerder bezichtigde hij de parlementsgebouwen in onder meer Wenen, Rome, Washington en Tel Aviv. Cullen: “Ik wil graag weten hoe parlementsgebouwen werken, waarom ze eruit zien zoals ze eruit zien en waarom ze staan waar ze staan. Het viel mij op dat er over de Tweede Kamer bijna geen enkel boek bestaat en dat er geen brochure beschikbaar was. Het lijkt erop dat de Nederlanders niet zo geïnteresseerd zijn in de geschiedenis van hun parlement.”