Asielplannen CDU beheersen campagne
Analyse

De FDP stelde vlak voor begin van de zitting voor om een stap terug te zetten en het wetsvoorstel eerst opnieuw in een commissie te behandelen. Zo kan een meerderheid zonder AfD worden gezocht. De Bondsdagzitting werd tegen 11 uur onderbroken zodat de fracties konden overleggen. (livestream)

Het wetsvoorstel waarom het gaat, schaft onder meer de mogelijkheid voor gezinshereniging af voor mensen die geen vluchtelingenstatus hebben, maar die in hun land van herkomst gevaar lopen en daarom subsidiaire bescherming genieten.

Als de CDU/CSU dit wetsvoorstel zou laten aannemen door de stemmen van de AfD, zou dit worden gezien als een verder afbrokkelen van de Brandmauer die tegen extreemrechts is opgetrokken.

“Merz neemt drie grote risico’s”, zegt onderzoeker Hanco Jürgens van het Duitsland Instituut Amsterdam vrijdag in de Volkskrant. “Het eerste is dat de CDU zich definitief vervreemdt van de traditionele Merkelkiezer, die tot nu toe steevast bepaalde wie de kanselier werd. Het tweede is dat de AfD garen spint met deze voorstellen en de CDU het nakijken heeft. En het derde is dat de CDU de aangekondigde maatregelen niet kan waarmaken omdat er in de Bondsraad geen meerderheid voor is én omdat de plannen in de coalitieponderhandelingen sneuvelen, tenzij de CDU samen regeert met de AfD. Voor een partij die zo royaal voorstaat in de peilingen is dit op zijn minst één risico te veel.” 

Dit gebeurde woensdag in de Bondsdag

CDU-lijsttrekker Friedrich Merz heeft in reactie op de mesaanval in Aschaffenburg vorige week een plan voor een strenger asielbeleid opgesteld. Merz wil de huidige tijdelijke grenscontroles permanent maken en personen zonder geldige reisdocumenten aan de grens terugsturen, ook als ze asiel willen aanvragen. Mensen die zijn afgewezen en moeten uitreizen, wil Merz vastzetten. Criminele of gevaarlijke illegale migranten wil hij onbeperkt opsluiten tot ze het land verlaten of uitgezet kunnen worden.

De motie is een oproep aan de regering, maar is niet bindend. Oppositiepartij CDU/CSU kreeg de steun van de liberale FDP, de uiterst rechtse AfD en zes fractieloze Bondsdagleden; een nipte meerderheid. De Groenen, de SPD en Die Linke stemden tegen. De parlementariërs van Bündnis Sahra Wagenknecht (BSW) onthielden zich van stemming. Een tweede motie waarin het onder meer ging om extra bevoegdheden voor de veiligheidsdiensten haalde geen meerderheid.

Een absolute breuk met de traditie is dat de CDU/CSU het voorstel in stemming bracht terwijl de partij wist dat het alleen met steun van de AfD door de Bondsdag zou komen. Dat heeft voor verontwaardiging en woede gezorgd. SPD en Groenen hadden Merz gewaarschuwd dit niet te doen. In november, toen de regering uit elkaar viel, zei Merz nog dat hij geen toevallige meerderheden met steun van de AfD wil, en spraken de partijen af dat ze voorstellen vooraf met elkaar zouden afstemmen, voordat er in het parlement over wordt gestemd.

Merz zei na de stemming dat het hem speet dat het zo is gelopen. Hij herhaalde dat het cordon sanitaire, de Brandmauer, hiermee niet is beëindigd en dat de CDU/CSU na de verkiezingen geen coalitie met de AfD zal vormen. Toch worden de gebeurtenissen van deze week door Duitse media gezien als het verzwakken van die Brandmauer.

Vertrouwen in Brandmauer

De Brandmauer, een brandwand die voorkomt dat vuur overslaat, is een krachtige metafoor maar wel een met beperkingen. Wat er precies mee wordt bedoeld is minder duidelijk. In ieder geval wordt er onder verstaan dat de gevestigde partijen geen coalitie vormen met de AfD. En doorgaans betekent het ook dat er geen meerderheden worden gesmeed met stemmen van de AfD. De acties van Merz zouden kunnen zorgen voor een glijdende schaal. Als hij een voorstel doorduwt met steun van de AfD, waarom zouden politici op lokaal niveau dat dan niet doen? En hoe zeker kan de kiezer zijn dat Merz straks niet toch de AfD als coalitiepartner overweegt?

SPD-lijsttrekker Olaf Scholz heeft donderdag in een podcast van Die Zeit gezegd dat hij Merz nu niet meer vertrouwt in zijn belofte dat hij geen coalitie zal vormen met de AfD. Steevast wordt ook verwezen naar Oostenrijk, waar de christendemocraten voor de verkiezingen zeiden nooit in zeer te gaan met de rechtsextreme FPÖ, maar nu wel samen onderhandelen voor een nieuw kabinet.

Peiling

De discussie over de omgang met de AfD overstemt de discussie over de CDU-voorstellen zelf. Uit de peiling Deutschlandtrend bleek donderdag dat het strenge beleid dat Merz wenst op steun kan rekenen bij de burgers. Tweederde van de ondervraagden wil immigratie terugdringen. Bijna 60 procent steunt het voorstel om mensen zonder geldige papieren weg te sturen aan de grens, ook als ze asiel willen aanvragen. De peiling vond plaats voor de Bondsdagzitting van woensdag.

Demonstraties en reacties

Donderdag demonstreerden in verschillende Duitse steden tienduizenden mensen tegen de koers van Merz en zijn CDU. Ze willen dat de christendemocraten afstand houden van de AfD. Komend weekeinde zijn meerdere demonstraties aangekondigd, waaronder een grote demonstratie in Berlijn.

De druk op Merz om zijn koers te wijzigen komt ook uit de eigen partij. Oud-kanselier Angela Merkel publiceerde een verklaring waarin ze haar afkeur uitspreekt over de acties van haar partijgenoot. Michel Friedman, publicist en oud-politicus van de CDU, zegde het lidmaatschap van de partij op.

Holocaust-overlevende Albrecht Weinberg gaf donderdag zijn Duitse eremedaille terug en vroeg zich hardop af in een Britse krant: “Hebben ze dan niets geleerd van de Tweede Wereldoorlog?” Holocaust-overlevende Eva Umlauf deed een indringende oproep aan de CDU in een open brief in de Süddeutsche Zeitung: “Onderschat de rechts-extremisten niet. Keer om op het pad dat woensdag is ingeslagen”