In Hessen is Die Linke niet meer vies
Ypsilanti dwingt SPD tot positiebepaling

Kan een coalitie met Die Linke voor de SPD ook een positieve uitwerking hebben? Ze wekt de indruk de kwestie nog niet eerder van die kant te hebben bekeken, Petra Ernstberger, woordvoerder van de conservatieve vleugel van de sociaaldemocratische SPD.

Maar dan moet ze het toch toegeven: ja, zo’n coalitie “kan ook een kans betekenen voor de SPD”. Kijk naar Berlijn, waar de sociaaldemocraten al twee jaar een deelstaatregering vormen met de nieuwe links-populistische partij. “Daar heeft Die Linke flink verloren. In de regering kom je er niet meer mee weg de mensen dingen te beloven die niet te financieren zijn.”

Diep dal

Ideaal voor de SPD, zou je denken. De partij verkeert volgens de periodieke enquête naar stemverhoudingen van de ZDF, Politbarometer, in een diep dal. Tegenover de 43 procent van de christendemocratische CDU/CSU is de SPD deze week afgezakt tot een magere 25 procent.

Met een stabiele 10 procent vormt Die Linke, waarin zich een aanzienlijke groep ontevreden sociaaldemocraten heeft verenigd, de grootste luis in de pels van de SPD. Die heeft dus veel te winnen bij de ontmaskering van Die Linke als partij van mooie, maar holle praatjes.

Allergische reflex

Waarom dan die afwerende, haast allergische reflex binnen de SPD-partijtop zodra Die Linke ter sprake komt? In de deelstaat Hessen kon SPD-lijsttrekker Andrea Ypsilanti een door Die Linke getolereerde minderheidsregering van sociaaldemocraten en groenen leiden en zo minister-president en CDU-kopstuk Roland Koch aflossen.

Haar partij wilde er niet aan, maar ze probeerde toch met steun van Die Linke tot nieuwe minister-president te worden gekozen. Dat het niet lukte, lag niet aan die partij. Een parlementslid van haar eigen SPD trok uit onvrede haar steun in, waardoor Ypsilanti een beslissende stem verloor.

Ondertussen is Koch als demissionair minister-president nog steeds in ambt. Zijn coalitie van CDU en liberale FDP is de meerderheid in het deelstaatparlement echter kwijt. Zolang SPD en CDU een grote coalitie niet zien zitten, waar het stellig naar uit ziet, lijkt de door Ypsilanti gewenste rood-groene coalitie met steun van Die Linke het enige alternatief. Daarom probeert ze het deze week opnieuw.

Buikpijn

Nu staan de Duitse media vol met meningen en reacties zoals die van de hierboven aangehaalde Ernstberger in de Süddeutche Zeitung. De SPD’ers voor wie zij het woord voert zeggen “buikpijn” te krijgen van Ypsilanti’s geflirt met Die Linke – een gevoel dat afgaande op de pers binnen de partij breed wordt gedragen.

Een belangrijke reden daarvoor is de munitie die ze de CDU daarmee zal aanreiken in aanloop naar de komende Bondsdagverkiezingen van volgend jaar. Kijk, zullen de christendemocraten waarschuwen. Nu de SPD zelfs in een westelijke deelstaat een coalitie met de linkspopulisten niet meer schuwt, is alles mogelijk - ook een rood-rode regeringscoalitie op nationaal niveau.

Partij van het midden

De verwachting is dat veel kiezers daar gevoelig voor zijn. Die Linke is tenslotte een fusie van veelal erg linkse ex-sociaaldemocraten en van de postcommunistische, Oost-Duitse PDS.

In een land waar je punten scoort door jezelf als ‘partij van het midden’ te etaleren, kun je de verkiezingen makkelijk verliezen door met zo’n partij geassocieerd te worden. De partijtop van de SPD drukte haar Hessische collega’s dan ook op het hart te denken aan de “belangen van de SPD als geheel”.

Ypsilanti liet op haar beurt optekenen dat de mogelijkheid tot samenwerking met Die Linke op elk niveau apart moet worden bekeken, “en wel op inhoudelijke gronden”. Tegen de Frankfurter Rundschau verklaarde ze: “Ik denk dat er op bondsniveau goede redenen zijn om te zeggen: met deze Linke is een coalitie niet mogelijk.” Op deelstaatniveau en in het geval van Hessen menen zij en haar collega’s dus goede argumenten te hebben dat anders te zien.

Koppigheid

Helaas voor haar wordt de houding van de SPD niet alleen bepaald door argumenten, maar ook door een zekere mate van koppigheid. Het gezicht van Die Linke is Oskar Lafontaine, die eind jaren negentig nog partijvoorzitter van de SPD was.

Hij maakte zelfs deel uit van het eerste kabinet-Schröder als minister van Financien, maar trad wegens onenigheid over de koers al na korte tijd onverwacht af. Vervolgens manifesteerde hij zich als één van Schröders grootste criticasters.

De SPD zag met lede ogen aan hoe Lafontaine voor de Bondsdagverkiezingen van 2005 toenadering zocht tot de niet bepaald salonfähige postcommunisten en hoopten nog dat hij zo zijn eigen graf wel zou graven. Dat gebeurde niet. De uitslagen van de deelstaatverkiezingen van de afgelopen jaren laten zien dat Die Linke een vaste plek tussen de vier andere partijen aan het vestigen is.

Te ver

Tandenknarsend ziet de SPD toe hoe Die Linke in bijvoorbeeld Hessen traditionele coalities onmogelijk maakt. Maar om nu uitgerekend aan Lafontaine te vragen of hij alsjeblieft Ypsilanti’s rood-groene coalitie wil tolereren en haar tot minister-president wil helpen kiezen, dat gaat de SPD-top vooralsnog te ver. Om nog maar te zwijgen over de voorwaarden die Die Linke daaraan zal stellen.

Als de tendens zich doorzet dat Die Linke coalities kan maken of breken, zal de SPD iets meer pragmatisme aan de dag moeten leggen dan ze nu in Hessen doet. Aan de andere kant zit ze met het probleem dat Ypsilanti in aanloop naar de verkiezingen elke samenwerking met Die Linke heeft uitgesloten.

Gaat ze nu toch met de linkspopulisten in zee, dan zal haar partij het verwijt onbetrouwbaar te zijn nog lang achtervolgen – zeker zolang de SPD een coalitie met Die Linke op bondsniveau zegt uit te sluiten. Want hoe kun je daar als kiezer dan nog zeker van zijn, zal het uit het kamp van CDU en FDP klinken.

Aanzienlijke risico's

Dit zijn de “aanzienlijke risico’s” waar partijvoorzitter Kurt Beck in reactie op Ypsilanti’s hernieuwde flirt voor waarschuwt. Daarom heeft de partijtop de Hessische lijsttrekker haar “serieuze bedenkingen” deze week in een “intensief gesprek” kenbaar gemaakt.

Dat neemt niet weg dat het dilemma waar Ypsilanti voor staat niet enkel op haar valt af te schuiven. Het is een kwestie waar de houding van de SPD als geheel ook verantwoordelijk voor is.

Over de oplossing hoe structureel met Die Linke moet worden omgegaan zal dan ook in eerste plaats in Berlijn – en niet in Hessen –moeten worden nagedacht. Misschien dat Ypsilanti dat proces nu forceert.

De Hessische SPD zal op een partijcongres op 4 oktober stemmen over op te nemen coalitieonderhandelingen met de Grünen en gesprekken Die Linke over het tolereren van de coalitie.

Pim Huijnen is redacteur van het Duitslandweb.