Merlijn Schoonenboom

Acht jaar na de vluchtelingencrisis van 2015 beheerst het migratiethema opnieuw het Duitse publieke debat. Maar er is nu wel een groot verschil met de felle discussies van toen: waar destijds de Willkommenskultur voor de vluchtelingen de boventoon voerde, is de meerderheid van de Duitsers nu tegen de komst van nog meer vluchtelingen.

9 november? Dat is toch de val van de Muur? In de bijna 15 jaar dat ik in Duitsland woon, was het duidelijk welke van de drie historische gebeurtenissen op 9 november als eerste herdacht diende te worden: die van 1989. Dit jaar was het voor het eerst anders en ging alle aandacht, zowel van media als van de politiek, naar de 9 november van 85 jaar geleden.

Vrijwel direct nadat de Hamas Israël was binnengevallen, verplaatste het zwaartepunt van de Duitse discussies erover zich naar de reacties in het eigen land. Natuurlijk, op alle westerse, democratische landen heeft de nieuwe oorlog een heftige uitwerking. Maar het is niet moeilijk te zien dat hij in Duitsland voor extra grote innerlijke verwarring zorgt.

‘Schönbaum? Ben jij dan ook Joods?’ Mijn collega uit de andere kamer stak zijn hoofd opvallend enthousiast tussen de deur. Hij had gehoord hoe ik aan de telefoon een tafel in een Berlijns restaurant had gereserveerd, en om het spellen van het Nederlandse ‘Schoonenboom’ voor de kelner niet te complex te maken, had ik mijn naam in het Duits vertaald. Een kleine aanpassing, maar het gaf mij blijkbaar een compleet andere uitstraling.

Het voortbestaan van Die Linke, de kleinste oppositiepartij in het Duitse parlement, wordt al langer betwijfeld, maar nu het prominente partijlid Sahra Wagenknecht erover denkt om een eigen partij op te richten, lijkt het einde snel dichterbij te komen. Heeft een partij links van de SPD en de Groenen in Duitsland nog wel toekomst?

Daar gaat er weer een, met een flink tempo fietst hij langs me. Twintigers op prijzige designer e-bikes; het is het eerste dat me opvalt nu ik een paar dagen in Amsterdam verblijf. Het zijn er niet slechts een paar, maar behoorlijk veel. Ondenkbaar zou zoiets zijn in Berlijn - en dat is niet alleen omdat die stad armer is of dat mensen er minder fietsen. Het duidt ook op een flink verschil tussen Nederland en Duitsland in de omgang met luxe.

Daar is het toch weer gebeurd, deze keer zelfs zonder dat ik het zag aankomen. Nadat de Duitse media zich begin juni met een opvallende massaliteit op het seksschandaal rond de zanger van de band Rammstein hadden gestort, ging de discussie plotseling moeiteloos over in een ideologische polarisatie over bijna alles - niet alleen over misbruik in de muziekindustrie, maar ook over niets minder dan de omgang met de Duitse geschiedenis.

De vraag van de twee scholieren was precies de juiste. Ter voorbereiding van het Berlijn-bezoek van hun klas mailden ze me in hoeverre de voormalige deling van de stad zich nu nog in stedelijke verkiezingsuitslagen reflecteert. Mijn eerste reactie was ontkennend: een heldere Oost-West-tweedeling is er tenslotte niet meer. Maar kort erna begreep ik dat er zich in 2023 wèl een nieuwe kloof heeft geopenbaard.

Het dilemma na afloop van het concert verrast me toch eventjes. Na de uitvoering van het werk van de Nederlandse componist Dick Kattenburg legt een van de musici de vraag op tafel: ‘Zou het niet nóg beter zijn’, zegt hij, ‘als we de muziek gewoon zouden spelen om de muziek zelf, en niet omdat de componist in de Holocaust vermoord is?’

‘Wat kijken ze hier treurig!’ Het is een van de eerste dingen die mijn nichtje, 10 jaar oud, tegen me zegt. Ze is uit Amsterdam in Berlijn op bezoek, en het verschil in gezichtsuitdrukking is het eerste dat haar opvalt als ze bij ‘mijn’ U-Bahn-station uitstapt. De Duitse hoofdstedelingen zien er volgens haar minder gelukkig uit dan ze dat in haar eigen stad gewend is.