Merlijn Schoonenboom

‘Schönbaum? Ben jij dan ook Joods?’ Mijn collega uit de andere kamer stak zijn hoofd opvallend enthousiast tussen de deur. Hij had gehoord hoe ik aan de telefoon een tafel in een Berlijns restaurant had gereserveerd, en om het spellen van het Nederlandse ‘Schoonenboom’ voor de kelner niet te complex te maken, had ik mijn naam in het Duits vertaald. Een kleine aanpassing, maar het gaf mij blijkbaar een compleet andere uitstraling.

Het voortbestaan van Die Linke, de kleinste oppositiepartij in het Duitse parlement, wordt al langer betwijfeld, maar nu het prominente partijlid Sahra Wagenknecht erover denkt om een eigen partij op te richten, lijkt het einde snel dichterbij te komen. Heeft een partij links van de SPD en de Groenen in Duitsland nog wel toekomst?

Daar gaat er weer een, met een flink tempo fietst hij langs me. Twintigers op prijzige designer e-bikes; het is het eerste dat me opvalt nu ik een paar dagen in Amsterdam verblijf. Het zijn er niet slechts een paar, maar behoorlijk veel. Ondenkbaar zou zoiets zijn in Berlijn - en dat is niet alleen omdat die stad armer is of dat mensen er minder fietsen. Het duidt ook op een flink verschil tussen Nederland en Duitsland in de omgang met luxe.

Daar is het toch weer gebeurd, deze keer zelfs zonder dat ik het zag aankomen. Nadat de Duitse media zich begin juni met een opvallende massaliteit op het seksschandaal rond de zanger van de band Rammstein hadden gestort, ging de discussie plotseling moeiteloos over in een ideologische polarisatie over bijna alles - niet alleen over misbruik in de muziekindustrie, maar ook over niets minder dan de omgang met de Duitse geschiedenis.

De vraag van de twee scholieren was precies de juiste. Ter voorbereiding van het Berlijn-bezoek van hun klas mailden ze me in hoeverre de voormalige deling van de stad zich nu nog in stedelijke verkiezingsuitslagen reflecteert. Mijn eerste reactie was ontkennend: een heldere Oost-West-tweedeling is er tenslotte niet meer. Maar kort erna begreep ik dat er zich in 2023 wèl een nieuwe kloof heeft geopenbaard.

Het dilemma na afloop van het concert verrast me toch eventjes. Na de uitvoering van het werk van de Nederlandse componist Dick Kattenburg legt een van de musici de vraag op tafel: ‘Zou het niet nóg beter zijn’, zegt hij, ‘als we de muziek gewoon zouden spelen om de muziek zelf, en niet omdat de componist in de Holocaust vermoord is?’

‘Wat kijken ze hier treurig!’ Het is een van de eerste dingen die mijn nichtje, 10 jaar oud, tegen me zegt. Ze is uit Amsterdam in Berlijn op bezoek, en het verschil in gezichtsuitdrukking is het eerste dat haar opvalt als ze bij ‘mijn’ U-Bahn-station uitstapt. De Duitse hoofdstedelingen zien er volgens haar minder gelukkig uit dan ze dat in haar eigen stad gewend is.

Je hoort ze direct als je uitstapt. Eerst lijkt het hier een treinstation zoals er vele in Duitsland zijn; er stoppen alleen stoptreinen, een paar pubers hangen tegen een vervallen muurtje. Maar dan hoor je de schoten - eerst mitrailleurvuur, dan het zware geschut van een tank, donderend door de vroege middag. Het oefenterrein van de Panzertruppenschule - de tankschool van de Duitse Bundeswehr - wordt ook vandaag weer gebruikt.

Ineens gaat het snel: ‘Wij zijn hier om het onrecht weer goed te maken’, zei de Duitse minister van Buitenlandse Zaken Annalena Baerbock op 20 december in de Nigeriaanse hoofdstad Ajuba. Twintig bronzen Benin-beelden bracht Baerbock mee, nadat in juli al de volledige eigendomsrechten van alle ruim 1100 Benin-beelden in Duitse musea aan Nigeria waren overgedragen. Maar waar komt deze Duitse bereidwilligheid ineens vandaan?

‘Maar waarom zijn nu uitgerekend die Leopards zo belangrijk?’ Ik had nooit verwacht in Kreuzberg, de meest alternatieve wijk van Berlijn, een lang en gedetailleerd gesprek over de voordelen van Duits oorlogsmaterieel te voeren. Maar sinds de levering van Duitse tanks aan Oekraïne in binnen- en buitenland wordt bejubeld als een mogelijke gamechanger tegen Rusland, zijn de tanks ook hier een onderwerp bij het middageten geworden.