De nieuwe Berlijnse tweedeling

Ik voelde hem kort geleden pas goed, toen ik op bezoek was bij een Nederlandse collega in Mitte, op de rand van Prenzlauer Berg, een van de meest populaire delen van de stad. Het is een voormalige DDR-wijk, die na de val van de Muur helemaal nieuw werd ingevuld. Dit deel van de stad vormde vanwege de alternatieve sfeer ook voor mij ooit de hoofdattractie van Berlijn, maar de laatste jaren ben ik er nauwelijks nog geweest. De invloed van een aantal ‘oorspronkelijke Berlijners’ in mijn leven was te groot geworden, en die vonden dit gebied niet ‘authentiek’ Berlijn. De nieuwe bewoners waren tenslotte meestal geen Oost- of West-Berlijners, het waren nieuwelingen uit Nederland, Italië en - ‘veel erger nog’ - het rijke Zuid-Duitsland. De huizen werden er gesaneerd, er kwamen H&M’s, en een nieuwe ‘gegentrificeerde’ binnenstad is er ontstaan.

Maar toen ik na lange tijd weer in dit gebied rond de Kulturbrauerei liep, was ik toch verbaasd over het vrolijke alternatieve karakter dat hier nog steeds voelbaar is. Ja, deels is dit slechts een spel voor toeristen, maar er is ook een typische groep bewoners die hiermee zijn stempel wil drukken. Ze hebben inmiddels genoeg geld om een Urban Arrow-bakfiets aan te schaffen, maar ze stemmen wel idealistisch groen. Het zijn deze links-groene bourgeois bohemiens die de laatste jaren de uitstraling van de stad flink hebben weten te bepalen. Maar na de stadsverkiezingen van begin 2023 blijkt deze groep helemaal niet de invloedrijkste in de stad te zijn. Ondanks alle Berlijnse alternatieve cultuur is juist de behoorlijk kleinburgerlijke Berlijnse CDU de grootste partij geworden - en de stad heeft Kai Wegner als nieuwe burgemeester, een man met het tegendeel van een progressief Berlijn-imago.

Toen de Berlijnse kranten in februari grafiekjes publiceerden om deze verrassende verkiezingswinst te illustreren, openbaarde zich de nieuwe ideologische tweedeling ineens helder. Berlijn blijkt een hart van Groenen-stemmers te hebben, maar daaromheen, in de zich ver uitstrekkende buitenwijken, blijkt zich een zwarte rand te hebben gevormd, de kleur van de CDU (zie foto). Het oude West-Berlijn blijkt hierin moeiteloos in het oude Oost-Berlijn over te gaan, de rijke buurten van Zehlendorf dragen net zo goed bij aan de CDU-winst als de Plattenbau-wijken in het noordoosten.

Zelf ben ik bijna dagelijks een reiziger door deze nieuwe tweedeling. Ik stap in het uiterste zuidwesten op de S-Bahn en ga op weg naar mijn kantoor in Kreuzberg, en reis van zwart naar groen, van conservatief naar progressief. Ik merk het verschil direct, in Kreuzberg celebreert men de grootstedelijke chaos, er worden pop-up-fietspaden gepland en multicultureel wordt vooral als ‘verrijking’ gezien. In het zuidwesten van de stad wil men daarentegen orde, nieuwe autowegen, en verlangt cultureel gezien terug naar de overzichtelijkheid van de jaren vijftig.

Natuurlijk, de oude Oost-West-tweedeling is in Duitsland zeker nog politiek merkbaar - in oostelijke deelstaten als Saksen is de rechtspopulistische AfD bijvoorbeeld opvallend groter dan elders in het land. Maar uiteindelijk gaat het ook op dit federale niveau vooral om deze nieuwe tweedeling, de inmiddels vaak beschreven ideologische kloof tussen mensen die nationaal georiënteerd zijn en mensen die internationaal georiënteerd zijn, tussen kosmopolieten en ‘provincialen’. In Berlijn blijkt het niet de AfD, maar de CDU te zijn die deze laatste groep aanspreekt.

De nieuwe ideologische kloof is zonder twijfel een grote nieuwe uitdaging van de Duitse hoofdstad. De nieuwe burgemeester heeft niet voor niets direct haastig gezegd de stad te willen ‘verzoenen’. Maar of het lukt? Voor zijn stadsregering heeft hij zich de komende jaren met de pragmatische SPD verbonden; te veel ideologisch experiment hoort er bij hem toch liever niet bij.