Een blik op onze projecten

Onderwijsafdeling

De Onderwijsafdeling van het DIA richt zich op docenten (in opleiding) voor de vakken geschiedenis, aardrijkskunde, maatschappijleer, economie en Duits en leerlingen van met name het voortgezet onderwijs.

Programma’s voor docenten en het vak Duits

In het voorjaar voerde het DIA de enquête ‘Docenten Duits aan het woord’ door. Hiermee bracht het DIA in kaart hoe het schoolvak Duits er anno 2022 voorstaat. 425 docenten namen deel aan de enquête en aanvullend zijn vijftien diepte-interviews gehouden. De presentatie van de resultaten vond plaats op 7 oktober bij de Hogeschool Zwolle in aanwezigheid van twintig stakeholders. Het rapport wordt sindsdien op (onderwijs)bijeenkomsten in Nederland gepresenteerd, zoals die van de Vereniging van Lerarenopleidingen Duits. Ook zijn medewerkers van de directie VO & Lerarentekort (OCW) uitvoerig geïnformeerd.

Om het lerarentekort voor het vak Duits te helpen tegengaan heeft de afdeling de DIA-Akademie opgezet. Zij brengt startende docenten met elkaar in contact en biedt een ondersteunend aanbod om uitstroom in de beginjaren tegen te gaan. Het netwerkprogramma telt zo’n 85 leden. In 2022 namen zeven docenten deel aan de taalvaardigheidscursus verzorgd door het Goethe-Institut. Daarnaast organiseerde het DIA online een driedelige serie ‘Persoonlijk leiderschap’ (in samenwerking met Nuffic). Ook was er in Bonn en Keulen een uitgebreid workshopprogramma.  Met ‘oudere’ starters (die geven zo’n vijf jaar les) loopt een buddy-programma met ongeveer acht tandems.

De thema-website www.lehrerinholland.nl, bedoeld voor Duitsers die overwegen leraar Duits in Nederland te worden, trok 3.270 unieke bezoekers. De content van deze site is ook in de Nederlandse taal beschikbaar om één overzicht te bieden over de (opleidings-)mogelijkheden leraar Duits te worden in Nederland (709 unieke bezoekers). Om lerarenopleidingen inhoudelijk te versterken biedt de afdeling colleges aan: ‘Deutschland heute’ .

Actiegroep Duits en projecten Mach Mit!

Het DIA werkt binnen de Actiegroep Duits samen met de Duitse Ambassade in Den Haag, de Duits-Nederlandse Handelskamer (DNHK), Goethe-Institut Niederlande en de Zentralstelle für das Auslandsschulwesen. Vanaf september 2021 maken de vijf Euregio’s aan de Duits-Nederlandse grens het project Mach mit!-Mobil mede mogelijk. Op 11 oktober 2022 vond de elfde Dag van de Duitse taal plaats, simultaan met de organisatie van de Duitslanddag van de DNHK. Ditmaal stond het thema Reisen centraal. In aanloop naar deze dag heeft het DIA 150 Mach mit!-pakketten aan scholen en organisaties in Nederland geleverd. De landelijke thema-quiz werd 1.830 keer gespeeld en de digitale Escape Room 116 keer volledig uitgespeeld. De Actiegroep organiseerde in 2022 ook de verkiezing Docent Duits van het jaar . Leroy van de Vin, docent Duits op het Dr.-Knippenbergcollege (Helmond) was de winnaar. In totaal stemden 7.300 mensen.

Informatie en inspiratie voor leraren, lerarenopleiders en leerlingen

Binnen het project ‘Blik op de Muur’ vertellen ooggetuigen (‘Zeitzeugen’) over de tijd van de Duitse deling, voor de vakken Duits, geschiedenis en maatschappijleer. In 2022 gaven gastsprekers zo’n honderd gastlessen tijdens circa 40 schoolbezoeken aan meer dan 2.500 leerlingen. In september 2022 is het DIA samen met AutresDirections en 4D Research Lab begonnen aan de voorbereidings- en onderzoeksfase van de digitale variant van dit project. Hierbij wordt een virtual reality-omgeving gemaakt waarin jongeren leren over het leven in de DDR. Ze beleven het verhaal van Nederlandstalige ooggetuigen van de Duitse deling. Het tweejarige project wordt mogelijk gemaakt door NWO in het kader van de subsidieregeling Wetenschapscommunicatie van de Nationale Wetenschaps-agenda die projecten ondersteunt die de verbinding tussen wetenschap en samenleving versterken.

Om aandacht te vestigen op de bijzondere grensregio Nederland-Duitsland is een informatieve poster ontwikkeld over dit gebied en Nederlands-Duitse samenwerking (i.s.m. de vijf Duits-Nederlandse Euregio’s). Deze is 1.240 keer besteld door scholen. Daarnaast zijn 500 exemplaren geleverd ter verspreiding in de Euregio Rijn-Maas Noord en honderd stuks gezonden aan de koepel van docenten Nederlands in Duitsland.

In 2022 vonden nog twee vanwege de coronapandemie verschoven projecten plaats: de geschiedenis-bijeenkomst rondom burgerschap, onderwijs en ’75 jaar vrijheid’ (HAN en partners) en de DIA Hiphop-wedstrijd voor onderbouwleerlingen Duits. In november namen negentien docenten geschiedenis en Duits deel aan een educatief programma in Leipzig en Weimar om te leren over de recente Duitse geschiedenis en in het bijzonder die van de DDR. Aan het einde van het jaar organiseerde de Vereniging Leraren in Levende Talen met het DIA de Profielwerkstukprijs Duits. Winnaar was Jens van Leeuwen, leerling van het Zaanlands Lyceum in Zaanstad. Hij maakte een profielwerkstuk over het moderne leven in kleine Duitse dorpen.

Zie voor meer activiteiten van de Onderwijsafdeling het activiteitenoverzicht. 

Wetenschappelijke afdeling

Impulsen voor en ondersteuning aan universitair onderwijs en onderzoek

Het DIA geeft impulsen aan de ontwikkeling van het universitair onderwijs over Duitsland aan de UvA, zowel in de bachelor- als in de master-fase. Dit geldt voor de master Duitslandstudies (Geschiedenis) en voor de bachelor Duitslandstudies (Duitse taal en cultuur; Moderne Vreemde Talen en Culturen) aan de Faculteit der Geesteswetenschappen (FGw) van de UvA.

In september 2022 startten acht studenten aan de master Duitslandstudies. Het programma van het master-traject wordt door DIA-medewerker Krijn Thijs gecoördineerd. Het DIA organiseerde en begeleidde in het kader van deze master studiebezoeken aan Essen, Bonn en Düsseldorf. Het aantal studenten dat een andere studie volgt maar wel voor taalverwerving Duits kiest, is aanzienlijk aan de UvA. Bij de bachelor Europese studies waren er in 2022 75 studenten die een taalverwervingsprogramma Duits deden.

De wetenschappelijke collega’s begeleiden jaarlijks zo’n vijftien studenten bij hun afstudeerscripties in zowel de bachelor- als master-fase.

DIA-collega Henning Radke was betrokken bij het landelijke programma Alfa4all, een initiatief van de Interuniversitaire Commissie Lerarenopleidingen, die gelieerd is aan de Vereniging Nederlandse Universiteiten. Het maakt onderdeel uit van het Actieplan Academische Leraren dat erop gericht is om de instroom van universitaire lerarenopleidingen te verhogen en het onderwijsaanbod te flexibiliseren.

Promovendi en (gast)onderzoekers

In 2022 financierde het DIA vier promotietrajecten. Drie promovendi waren het hele jaar in dienst bij het instituut (trajecten in samenwerking met UvA; AISSR-FMG en ASH-FGw). De promovendi zijn lid van het Graduiertenkolleg (GK). Anne Louise Schotel rondde in 2022 haar proefschrift over de vertegenwoordiging van seksualiteit in vergelijkend perspectief in Duitsland en Nederland af. Henning Radke leverde zijn sociolinguïstische dissertatiemanuscript over Namibisch Duits eveneens in december 2022 in. De verdediging van beide proefschriften staan in 2023 gepland.

Het DIA heeft met Duitse universiteiten verschillende promotietrajecten ontwikkeld. Janina Meissner doorloopt het traject van een cotutelle (met de Universität zu Köln). Theresa Wagner doorloopt een dubbelpromotietraject met de Universiteit Tübingen en de Aix-Marseille Université. In samenwerking met de Fachhochschule Hamburg werkt Nina Laskowski aan haar promotie (aan de UvA).

Ton Nijhuis begeleidde in 2022 zeven promotietrajecten aan verschillende universiteiten.

In 2022 waren meerdere fellows en gastonderzoekers bij het DIA betrokken. Helaas overleed in de zomer onze permanent fellow en oud-ambassadeur in Berlijn Marnix Krop.

Voormalig Fachlektorin prof. dr. Nicole Colin is hoogleraar in de Germanistiek in Aix-Marseille Université en als deeltijdhoogleraar Moderne Duitse literatuurwetenschap en cultuur van de moderne tijd aan het DIA en de UvA verbonden. Haar bijzondere leerstoel is in september 2022 voor een periode van vier jaar verlengd. Prof. dr. Maarten Doorman is namens het DIA bijzonder hoogleraar Historische cultuur van Duitsland: filosofie, kunst en literatuur aan de Vrije Universiteit.

Omdat het DIA zich sterk inzet voor valorisatie van kennis verzorgden in het voorjaar drie collega’s voor ambtenaren van de provincie Noord-Brabant een drieluik colleges over actuele ontwikkelingen in Duitsland.

EU Horizon programma

In 2022 was het DIA betrokken bij een aanvraag voor het EU Horizon programma (acroniem: NARDIV) over wederzijdse percepties in Europa en de rol van public diplomacy. De aanvraag is gehonoreerd en het driejarige programma start in juni 2023. Hierbij is een tiental Europese academische en maatschappelijke partners betrokken als de universiteiten van Aix-Marseille, Wroclaw, Hamburg, Boekarest en Szczecinski en culturele instellingen als het Goethe-Insititut, Office Franco-Allemand pour la jeunesse en het Romanian Cultural Institute. Het DIA maakt met twintig instituten wereldwijd deel uit van het netwerk van Centers of Excellence for German and European Studies. In dit verband verbleef promovenda Judith de Jong enkele maanden aan het CIERA (Parijs).

Publicaties

Promovenda Judith de Jong publiceerde samen met Liza Mügge in Political Studies Review het artikel ‘Super Politicians? Perspectives of Minoritized Citizens on Representation’.

De DIA-wetenschappers leverden ook papers voor conferenties en bijdragen aan bijeenkomsten van anderen, zoals Krijn Thijs over ‘Die Transformation der ostdeutschen Geisteswissenschaften in den 1980/90er Jahren’ tijdens het Doktoranden-kolloquium van het Zentrum für Zeithistorische Forschung in Potsdam. Ook sprak hij over de Angelsaksische bias in onze geschiedwetenschap tijdens de KNHG-Historicidagen. Hanco Jürgens gaf onder meer een lezing tijdens de lustrumbijeenkomst van SPUI25 over ‘Fake News, Lügenpresse, and Disinformation Campaigns in the US, Germany and Russia, How the Media Reshape traditional News Agencies and Politics’. Hij was tevens panel-lid van het rondetafelgesprek over ‘Franco-German cultural relations in light of the war in Ukraine: rethinking the narrative’ tijdens het internationale congres ‘Re-Thinking the Franco-German ‘Cultural Model’ in a Global World’. Bovendien publiceerden diverse wetenschappers artikelen in vaktijdschriften. Kijk hiervoor bij het hoofdstuk DIA in de media.

Graduiertenkolleg

Het DIA legt - met inzet van de middelen van de DAAD - een bijzonder accent op de derde fase van het academisch onderwijs, vooral door het initiëren, faciliteren en begeleiden van promotieonderzoek. Gevorderde masterstudenten en promovendi staan centraal in het programma van het Graduiertenkolleg (GK), de onderzoekschool die het interdisciplinaire onderzoek naar Duitsland stimuleert en een nieuwe generatie academici vertrouwd maakt met wetenschappelijke netwerken en thema’s in Duitsland.

Bijeenkomsten, masterclasses en Amsterdam German Studies Lecture

Als gevolg van de coronapandemie is het format van de oorspronkelijke GK-bijeenkomsten twee jaar lang sterk beïnvloed. Er is veel online en kleinschalig opgezet in 2020 en 2021. In 2022 bleef het aantal fysieke bijeenkomsten tot en met de lente eveneens beperkt. Dit als gevolg van maatregelen die (inter-)nationaal en in Duitsland in het bijzonder nog golden.

Uiteindelijk organiseerde het DIA onder meer de volgende bijeenkomsten: in juni een GK over ‘Representing the people in postwar democracies. Citizens, politicians, experts and the mass media in the Federal Republic of Germany and Western Europe’. Het betrof een samenwerking met de Radboud Universiteit Nijmegen. In september organiseerde het DIA een workshop en GK voor in het bijzonder jonge onderzoekers en promovendi. Het ging hierbij om het onderwerp: ‘Experiencing and Remembering Mass Violence: Social and Cultural Perspectives on the Histories of Violence and War’.

In het najaar vonden verder twee masterclasses voor masterstudenten en jonge onderzoekers plaats. Eén over ‘Generations as an historical Concept’ en de ander over het thema ‘State formation and political history'.

Ook was er in 2022 aandacht voor de geschiedenis van en herinnering aan de ondergang van de Van Imhoff in 1942 i.s.m. Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH). In de reeks van de DIA-Werkstätte presenteerde promovenda Judith de Jong de voortgang van haar onderzoek over de vraag hoe Nederlandse, Franse en Duitse burgers met een migratieachtergrond hun politieke vertegenwoordiging vormgeven en beoordelen.

Het streven van het DIA is om zo vaak als mogelijk aansluitend aan academische bijeenkomsten ook publieke activiteiten te organiseren. Hiertoe wordt nauw samengewerkt met de afdeling Communicatie & Evenementen. Zo konden in de reeks Amsterdam German Studies Lectures (i.s.m. het Goethe-Institut Amsterdam) drie bijeenkomsten over onder andere ‘Navigating Gender Regimes in History: Old women in the focus of social science in West-Germany and Britain’ (een samenwerking met Amsterdam School of Historical Studies).

Op initiatief en onder begeleiding van Mario Daniels is in 2022 een nieuwe reeks gestart onder de noemer ‘Geopolitics of Technology’ . In deze reeks vonden in 2022 vier bijeenkomsten plaats, waaronder ‘Europe and the New Geopolitics of Technology’, met bijdragen van Ingrid Schneider (Universität Hamburg), Rocco Bellanova (UvA) en Linnet Taylor (Tilburg University). De reeks is een samenwerking met het Amsterdam Center for European Studies (ACES) en de Stiftung Neue Verantwortung.

Zie voor een compleet overzicht van de GK-bijeenkomsten in 2022 het activiteitenoverzicht. 

Duitslandweb

Duitslandweb is de belangrijkste Nederlandstalige informatiebron op internet over de Duitse maatschappij en politiek. De redactie besteedt aandacht aan het dagelijkse nieuws, maar ook aan historische discussies en culturele onderwerpen zoals literaire publicaties, voorstellingen en tentoonstellingen. Duitslandweb kiest haar eigen focus, waarbij de bronnen hoofdzakelijk Duits zijn. Bovendien houdt de redactie het veel geraadpleegde online naslagwerk bij. De achtergrondinformatie, opinies en analyses op de website helpen Nederlanders zich snel te verdiepen in Duitse kwesties. De redactie van Duitslandweb beschrijft en duidt deze (voor Nederland relevante) ontwikkelingen. Naast de website informeert Duitslandweb ook via social media en podcasts. Kijk in het hoofdstuk ‘Communicatie en Publicaties’ van dit jaarverslag voor meer informatie over Duitslandweb in 2022.

Publieksbijeenkomsten

De afdeling Pers, Communicatie, Conferenties en Evenementen organiseert speciale bijeenkomsten, reeksen en filmvoorstellingen die zich afwisselend richten op specifieke doelgroepen - zoals het academische netwerk van het DIA - of juist een breed publiek.

Lezingen en debatten

Naast de eerder genoemde Amsterdam German Studies Lectures waren dit in 2022 onder meer een bijeenkomst in de Engelstalige reeks Sturm & Drang. Hiervoor brachten wij de Duitse historica Hedwig Richter met de Nederlandse socioloog Willem Schinkel in gesprek. Zij debatteerden - voor een live en online-publiek - over de toekomst van de democratie. Ook in de toekomst zullen wij met Sturm & Drang een platform bieden voor nieuwe denkers en pioniers uit Nederland en Duitsland die hun visies en oplossingen voor maatschappelijke uitdagingen met ons delen.

Tijdens de in samenwerking met stichting Metropool Internationale Kunstprojecten georganiseerde bijeenkomst ‘Footnotes to Beuys’ gingen Beuys-biograaf Hans Peter Riegel, museumdirecteur Arie Hartog en kunstenaar Joseph Sassoon Semah onder leiding van historicus Krijn Thijs (DIA) in gesprek over de politieke, sociale en culturele implicaties van het oeuvre van Joseph Beuys. 

Verder organiseerde het DIA op 13 april in samenwerking met de Atlantische Commissie een gesprek over ‘Poetins oorlog en de Duitse ommezwaai’ in Den Haag. DIA-directeur Ton Nijhuis en DIA-gastonderzoeker René Cuperus gaven daarbij hun visie op de historische ‘draai’ in Duitsland, naar aanleiding van de oorlog in Oekraïne. Op 30 september gaf prof. dr. Gunther Hellman (Goethe-Universität Frankfurt am Main) zijn lezing ‘Putin's War and Germany's New Foreign Policy’ in SPUI25, naar aanleiding van de ‘Zeitenwende’ in Duitsland. Dit evenement vond plaats in samenwerking met het VU Centre for European Studies. In april presenteerde oud DIA-promovenda Marieke Oprel het publieksboek van haar proefschrift ‘Afrekenen met de vijand’ over het Nederlandse naoorlogse beleid met betrekking tot 'Duitse onderdanen' (eveneens in SPUI25, Amsterdam).

Zie voor een compleet overzicht van de publieksbijeenkomsten in 2022 het activiteitenoverzicht.

Deutsches Kino

Deutsches Kino is een samenwerking met Filmhuis Lumen in Delft, het Ketelhuis in Amsterdam en het Goethe-Institut Niederlande. De filmreeks toont films die niet eerder in Nederland in de bioscoop werden getoond. In 2022 bevatte de reeks films van verschillende genres. Het aantal bezoekers lag in 2022 in totaal op 778. Een verdubbeling van het aantal in 2021, wat gezien de pandemie logisch is. Zie voor een compleet overzicht van de alle films in 2022 het activiteitenoverzicht. 

Projecten tot mobiliteitsbevordering

De Duitslanddesk is in 2013 opgezet op initiatief en met ondersteuning van de DAAD en het ministerie van OCW. De Duitslanddesk voert een beleid gericht op het stimuleren van studenten- en onderzoek-mobiliteit naar Duitsland. In 2022 is de samenwerking met de collega's van LO- en VO-projecten verder versterkt, in het kader van de doorlopende leerlijn. We hebben ons gericht op voorlichting, competentie-vergroting bij studenten, onderzoekers en medewerkers internationalisering en het creëren van nieuwe en het versterken van bestaande netwerken. Ook vond eigen onderzoek met betrekking tot factoren die invloed kunnen hebben op mobiliteit naar Duitsland plaats. Bij de Duitslanddesk werkten naast DIA-stafleden ook een of twee DAAD-Lehrassistenten en een DAAD-Lektor.

Duitsland+ programma

In 2022 is een nieuw programma ontwikkeld waarmee Nederlandse studenten die in Duitsland (gaan) studeren en/of onderzoek (gaan) doen ondersteund worden: Duitsland+.  In het zomersemester namen zes studenten deel aan een pilot van dit programma dat bestond uit Zoom-meetings waar ervaringen over het studieleven in Duitsland werden gedeeld. In juni vond een afsluitende excursie plaats naar Berlijn, waarbij de groep werd aangevuld door DIA-alumni. Voor de start van het programma waren drie van hen aanwezig bij het bezoek van minister van OCW Robbert Dijkgraaf in Berlijn om input te geven over het thema studeren in Duitsland. De groep bezocht vervolgens onder meer de Nederlandse ambassade, de Bundestag en het Humboldt Forum. In september werd een vervolgbijeenkomst georganiseerd voor deze groep in de Duitse Ambassade in Den Haag, waarbij zij input gaven voor de ontwikkeling van projecten van de Duitslanddesk.

In het wintersemester 2022/2023 namen 14 deelnemers deel aan het vernieuwde programma. Na een kennismakingsdag in het Goethe-Institut Amsterdam hielden zij contact met het DIA en elkaar in drie online Zoom-meetings. Verder namen zij deel aan een workshop interculturaliteit en kregen zij de kans aan taalworkshops deel te nemen, verzorgd door de DAAD-Lehrassistent, met thema’s als wetenschappelijk schrijven of presenteren in het Duits. Het afsluitende programma in Berlijn vond plaats in januari 2023 (i.s.m. de Nederlandse Ambassade en het Duitse Ministerie van Buitenlandse Zaken).

Nationale voorlichting en verbinding met taal

Het grootste evenement voor de Duitslanddesk vormde in 2022 de nationale Buitenlandbeurs in Utrecht, die zich richt op scholieren en studenten met interesse voor een buitenlandverblijf. Het DIA voerde in twee dagen tijd zo’n 400 gesprekken. De Duitslanddesk heeft daarnaast aan tien grotere voorlichtingsevenementen deelgenomen, waaronder bij de Erasmus Universiteit Rotterdam, Hogeschool Inholland, en de Carrière Roadshow van het Goethe-Institut voor scholieren. Daarnaast vonden er vier schoolbezoeken plaats, waarbij studentenambassadeurs vertelden over hun studie- en leef-ervaringen in Duitsland. De Duitslanddesk bood een (bijna) wekelijks online spreekuur aan voor vragen over studeren in Duitsland. Ook heeft het DIA Nederlandse studenten en onderzoekers actief over de studiebeurzen van de DAAD geïnformeerd. In 2022 zijn 25 onSET-tests afgenomen (een digitale test van de DAAD waarmee scholieren en studenten hun taalniveau kunnen inschatten; dit advies gebruiken zij ter voorbereiding op hun verblijf in Duitsland): 18 voor Duits en 7 voor Engels. In 2022 waren er negen Sprachstammtische , in samenwerking met de bachelor Duitslandstudies (UvA) en het Duitsland Alumni Netwerk, waar geïnteresseerden met elkaar in het Duits in gesprek gaan om hun taalvaardigheid te verbeteren en een netwerk op te bouwen. De Sprachstammtisch vond vijf keer online en vier keer op locatie plaats.