De verleiding van het fascisme
'Die Welle' van regisseur Gansel internationaal succes

Eigenlijk had Gansel gehoopt met zijn film zo'n 700 duizend Duitse bioscoopbezoekers te trekken. Het werden er 2,6 miljoen. Inmiddels is zijn film verkocht aan landen in Europa, Zuid-Amerika en Azië. Ook in de VS gaat 'Die Welle' draaien. En dat terwijl de Duitse film een remake is van het Amerikaanse 'The Wave'. Het verhaal is gebaseerd op een experiment dat in 1967 daadwerkelijk op een Amerikaanse school heeft plaatsgevonden.

Gansel is zelf nog steeds verbaasd over zijn succes. "Kennelijk hebben we met 'Die Welle' een zenuw geraakt", zegt hij bij de voorpremière van zijn film in Amsterdam. Die Welle ('de golf', de naam die de beweging op school zichzelf geeft) schuwt geweld niet. Het experiment loopt bloedig af. "Geweld op scholen is inmiddels geen illusie meer. Scholieren lopen nu met wapens rond. Dat was toen ik twintig jaar geleden naar school ging nog niet het geval", zegt Gansel.

Op het gewelddadige einde van de film is in Duitsland veel kritiek geweest. Het originele experiment liep weliswaar ook uit de hand, maar niet zo bloedig. "We hebben bewust voor dat einde gekozen", aldus de regisseur. "We hebben ook een minder gewelddadige variant gedraaid. Maar toen we dat op scholen lieten zien, bleek bij de leerlingen vooral het coole van Die Welle te blijven hangen. Terwijl wij scholieren wilden laten zien: als je met fascisme speelt, loopt het bloedig af."

'Niet weer die nazi's!'

Geen overbodige luxe, zegt Gansel, want voor de huidige Duitse generatie scholieren is fascisme en de Tweede Wereldoorlog echt geschiedenis. Zelf behoort hij, geboren in 1973, nog tot de generatie die zich bij het nazi-verleden betrokken voelt. "Ik heb mij geschaamd voor mijn opa, die als soldaat in de Tweede Wereldoorlog heeft gevochten."

Aan zijn oma zag hij hoe verleidelijk het fascisme kon zijn. Zij zat bij de Bund deutscher Mädel (BdM, de nationaal-socialistische meisjesvereniging). "Standsverschillen vielen daar weg, vertelde ze. Met de tandartsdochter uit de straat die haar nooit zag staan, raakte ze bij de BdM bevriend. Dat was het moment waarop ze verliefd werd op Hitler, zei ze."

Gansels vader maakte in zijn studententijd juist deel uit van het linkse studentenprotest. Dat was was mede gericht tegen het nazi-regime, en dus ook tegen Gansels opa. "Dat waren later altijd weer gezellige kerstdiners, met mijn opa en mijn vader aan tafel", aldus de regisseur.

De huidige generatie leerlingen zegt dat allemaal niet meer zoveel. "Zelfs de val van de Muur is geschiedenis voor hen. Als zij de Tweede Wereldoorlog op school krijgen, zeggen ze: 'Niet weer die nazi's! Waarom zoveel aandacht aan deze tijd?' Het kwam in ons niet op zoiets te vragen."

Autoriteit

Al in zijn schooltijd raakte Gansel gefascineerd door het fascisme. Wat trekt mensen daarin zo aan? Hoe werkt groepsdynamiek? "Ik heb zelf als scholier meegemaakt hoe het is buiten de groep te vallen. Ik was redelijk populair, tot de derde van de middelbare school. Toen was ik opeens de Arsch der Klasse. Misschien omdat ik nogal dromerig was. Het werd beter toen ik in de vijfde in een andere klas kwam. Daar kreeg ik nieuwe vrienden."

Het personage Dennis uit de film is op hem gebaseerd. Dennis regisseert het toneelstuk op school, maar niemand neemt hem echt serieus. Door Die Welle krijgt hij echter alsnog aanzien.

Maar ook de docent in de film, overtuigend gespeeld door Jürgen Vogel, geniet van de autoriteit die hij door Die Welle krijgt. De klas kiest hem tot leider en hij laat zich met het experiment meeslepen. Een groep Nederlandse docenten, vorige week aanwezig bij een voorpremière van de film in Amsterdam, vindt dat nogal onwaarschijnlijk. Bovendien zijn leerlingen in het echt toch kritischer, denken ze.

Kick

"Het hangt erg af van de populariteit van de docent", zegt Gansel. "Veel leerlingen zijn bereid ver te gaan als ze de docent cool vinden en het leuk is wat hij voorstelt. Waarom ook niet? Zolang het niet om meer huiswerk gaat, maar om het maken van een logo of het organiseren van spannende acties. Ook het saamhorigheidsgevoel is heel aantrekkelijk. Je moet het eens proberen, je zult verbaasd zijn hoever je komt.".

Een leraar Duits uit het Gooi bevestigt dat. Omdat zijn vak niet populair is, probeerde hij het voor zijn leerlingen aantrekkelijk te maken. "Ik heb een klas tot twintig leren tellen in het Duits. Ze moesten rechtop staan, net als in de film, en goed ademhalen. De bedoeling was dat ze steeds harder telden, tot het bij twintig echt schreeuwen was."

Tot zijn verrassing deed de klas mee. "Ik merkte de kick die dat mij als docent gaf. Ik kan me wel voorstellen dat het die docent in de film zich bevestigd voelde door de autoriteit die de groep hem gaf."

Militair regime

Voordat hij met de film begon, zat Gansel vier weken lang in de klas van een Duitse middelbare school. "De dialogen uit de film komen rechtstreeks uit die klas. Bijvoorbeeld de opmerking dat het fascisme in Duitsland nu geen succes meer zou hebben. 'Daarvoor weten we teveel', zei een scholier. Ik dacht: zo simpel ligt dat niet."

Nu de film in zoveel andere landen wordt uitgebracht, komen er ook andere reacties, zegt Gansel. "Ik was onlangs in Buenos Aires en daar zei 90 procent van de bezoekers van Die Welle dat ze zich goed konden voorstellen dat een fascistisch systeem zich weer in hun land zou kunnen vestigen. Dat hoor je niet in Duitsland of Nederland. Maar in Argentinië heerste in het recente verleden nog een militair regime."

Gansel is daarom erg benieuwd naar de reacties uit Spanje, waar de film nu ook uitkomt. "Spaanse journalisten vroegen me al wat ik van de verwerking van het Spaanse militaire verleden vond. Ik heb gezegd dat ik het wel verbazingwekkend vond dat in Spaanse steden nog standbeelden van Franco staan. Dat is in Duitsland ondenkbaar. Daar is alles wat aan het nazi-verleden herinnert, tot en met het laatste plein dat de naam van een nationaal-socialist droeg aan toe, uit het openbare leven verwijderd."

Marja Verburg is redacteur van het Duitslandweb.

De film 'Die Welle' draait vanaf 27 november in de Nederlandse bioscopen. Het Duitsland Instituut Amsterdam heeft lesmateriaal voor VMBO, HAVO en VWO-scholen ontwikkeld. Lees hier over het lesmateriaal en hoe u het kunt bestellen.

Afbeeldingen:

www.imdb.com
www.dennisgansel.com