Controle kentekens in Duitsland aan banden
Nieuws

Catchken heet het apparaat waarmee de politie in Amsterdam, Rotterdam en Oost-Brabant de afgelopen tijd heeft proefgedraaid. En met succes, want de in dienstauto’s geïnstalleerde scanner pikt via de kentekens van medeweggebruikers de gestolen auto’s, bestuurders zonder rijbewijs of met openstaande boetes er zo uit.

Ook mensen met belastingschuld kunnen via de nummerbordscan tegen de lamp lopen. Een efficiënt systeem; automobilisten die niks op hun kerfstok hebben, worden aldus een woordvoerder ook niet met controles lastig gevallen.

Willekeur

Maar het is nu juist die willekeur die de rechters van het Bundesverfassungsgericht in Karlsruhe gisteren hard hebben veroordeeld. Drie automobilisten uit Hessen en Sleeswijk-Holstein waren naar het hof gestapt omdat ze vonden dat het systeem hen aantastte in hun recht op informationele zelfbeschikking.

Dat recht waarborgt de controle van Duitse burgers over hun persoonlijke informatie. Deze opsporingsmethode negeert dat recht, zo oordeelde het hof. Door de schaal en willekeur waarop het wordt ingezet, beschikt de politie tenslotte over de bewegingsprofielen van enorm veel mensen – alleen in Hessen zijn het afgelopen jaar een miljoen kentekens gescand.

Gevolg is dat de politie in de beide deelstaten, evenals de zes andere deelstaten die het opsporingssysteem hebben ingevoerd, in potentie precies weet wie wanneer waar is geweest. “Dat geeft burgers het gevoel permanent gecontroleerd en geïntimideerd te worden”, zo oordeelde het hof. En dat is bij de grondwet verboden.

Privacy

De uitspraak zegt wat over de secure omgang in Duitsland met grondrechten en privacy van burgers. Twee weken geleden oordeelde het Bundesverfassungsgericht al op gelijke wijze over de Online-Durchsuchungen, het door de staat hacken van computers. De lijst van privacybeschermende uitspraken is veel langer, met 1983 als sleuteljaar.

Toen voegde Karlsruhe het recht op informationele zelfbeschikking toe aan de grondwet, in een zaak waarin de verplichting tot informatieverstrekking bij de nationale volkstelling werd losgelaten. 

Aan het adagium ‘wie niks te verbergen heeft, hoeft niks te vrezen’ heeft Karlsruhe sindsdien geen boodschap meer. Die dooddoener past niet in het beeld dat het constitutionele hof heeft van de Duitse rechtsorde: burgers hoeven niet altijd en overal te tonen dat ze niks te verbergen hebben, de staat moet juist bewijzen dat ze informatie nodig heeft.

Concrete aanwijzingen

Daarom mogen opsporingsdiensten niet willekeurig iedereen controleren, maar alleen na concrete aanwijzingen op concrete zaken. Want net als bij de Online-Durchsuchungen is de kentekenscan niet compleet in de ban gedaan. Zolang aan deze restricties wordt vastgehouden, zoals bijvoorbeeld nu al regel is in Brandenburg, mag de politie nummerborden controleren.

Dan gaat het bijvoorbeeld om aanwijzingen over gestolen auto’s of voortvluchtige criminelen, of om een beperkt gebied als een grensstreek.

In Nederland daarentegen wordt de catchken na de succesvolle proefperiode nu in het hele land ingevoerd.