Rem op de hervormingen?
Verkiezingsjaar maakt SPD huiverig voor grote ingrepen

In Duitsland is twijfel ontstaan over de hervormingsgezindheid van de regerende SPD van bondskanselier Gerhard Schröder. Zijn de sociaal-democraten nog wel bereid de hervormingen van de arbeidsmarkt en de verzorgingsstaat, die zij vorig jaar samen met coalitiepartner Die Grünen zijn begonnen, in 2004 voort te zetten? Deze vraag stelt menigeen zich, na alle ophef over Schröders veto van de geplande hervorming van de zorgverzekering. Vorige week stak Schröder hoogstpersoonlijk een stokje voor het voornemen van zijn eigen kabinet om mensen zonder (thuiswonende) kinderen een hogere premie voor de zorgverzekering te laten betalen dan ouders met thuiswonende kinderen. Daarmee torpedeerde hij een maatregel waartoe zijn eigen minister van Gezondheidszorg Ulla Schmidt (SPD) net een maand eerder had besloten. Schröder motiveerde zijn besluit met de mededeling dat de "grenzen van de belastbaarheid" van de Duitse burger inmiddels wel zo'n beetje zijn bereikt.

Het gevolg: consternatie alom. Niet alleen de oppositiepartijen CDU/CSU en FDP, maar ook regeringspartner Die Grünen en de basis van zijn eigen SPD vroegen zich hardop af of Schröder soms het einde van de hervormingen in Duitsland inluidde. Daarop haastte de kanselier zich te verklaren, dat er absoluut geen sprake was van een Reformstop. De hervormingen gaan gewoon door, óók die van de zorg. Maar dat laatste móet dan ook wel: het hoogste Duitse gerechtshof, het Bundesverfassungsgericht, heeft bepaald dat de lasten van ouders met thuiswonende kinderen verlaagd moeten worden ten opzichte van de lasten van mensen zonder (thuiswonende) kinderen. Dus heeft Schröder besloten de zaken gewoon om te draaien: in plaats van kinderloze mensen méér te laten betalen, hoeven ouders met thuiswonende kinderen wat hem betreft mìnder te gaan betalen. Hoe het gat van ruim 1 miljard euro dat daardoor ontstaat gevuld moet worden, vertelde de kanselier er niet bij. Het is maar de vraag of zulke kunstgrepen bijdragen aan het vertrouwen van de Duitse burger in de hervormingen van de SPD.

Chaos
Schröders besluit was mede ingegeven door de chaos die is ontstaan sinds de langverwachte hervorming van de gezondheidszorg op 1 januari 2004 in werking is getreden. Met name het nieuwe fenomeen van de zogeheten Praxisgebühren heeft de afgelopen weken tot veel onbegrip geleid bij de Duitse bevolking. Deze noviteit houdt in, dat ziekenfondsverzekerden een eigen bijdrage van 10 euro moeten betalen voor elk eerste bezoek dat zij in een kwartaal aan een arts brengen. Dat betekent dus, dat het bezoek aan de dokter jaarlijks tot 40 euro duurder kan worden. Behalve de extra kosten, speelt het feit dat men dit bedrag contant moet betalen een psychologisch belangrijke rol: de hervormingen worden opeens direct in de portemonnee gevoeld. Bovendien zijn de voorschriften tamelijk gecompliceerd. Bij een doorverwijzing moet opnieuw 10 euro worden betaald, tenzij het bezoek aan de tweede arts plaatsvindt in hetzelfde kwartaal als het bezoek aan de eerste, verwijzende arts. Oftewel, de Duitsers doen er verstandig aan om alvast te plannen wannéér zij ziek willen gaan worden. De eigen bijdrage geldt ook voor noodgevallen. Betekent dat, dat de ambulance doorrijdt, als je niet toevallig een tientje op zak hebt wanneer je op straat uitglijdt en je arm breekt?

De onvrede over de Praxisgebühren is exemplarisch voor de onvrede over de hervorming van de gezondheidszorg. Die is op haar beurt exemplarisch voor de onvrede over de pijnlijke, maar noodzakelijke operatie die dokter Schröder uitvoert bij de patiënt die Duitsland heet. Pensioenen, uitkeringen, de zorg: chirurg Schröder snijdt en amputeert tot er van de verzorgingsstaat niets meer over is. Althans, zo ervaren veel Duitsers de huidige hervormingen. Dat veel deskundigen juist ernstig betwijfelen of de ingrepen wel ver genoeg gaan, doet daar natuurlijk niets aan af. En voor Schröder al helemaal niet, want of zij nou terecht zijn of niet, de tranen die de Duitsers laten, belanden op de schoot van de kanselier en zijn partij. Schröders besluit om gas terug te nemen bij de hervorming van de zorgverzekering was dan ook vooral bedoeld om de Duitse bevolking te laten bijkomen van alle ingrepen die de regering de laatste maanden heeft gepleegd - en zo ook zijn eigen SPD te laten bijkomen van alle kritiek op haar ingrepen.

De SPD kan een adempauze goed gebruiken. 2004 is in Duitsland namelijk Superwahljahr. In vijf deelstaten wordt een nieuw parlement gekozen, in acht deelstaten worden nieuwe gemeenteraden gekozen en in juni vinden bovendien verkiezingen plaats voor het Europees Parlement. De SPD bevindt zich, na alle hervormingen van de laatste tijd, in de peilingen op een historisch dieptepunt. De partij van Schröder staat op 24 procent - nog geen kwart van het electoraat. De oppositionele CDU/CSU daarentegen nadert de absolute meerderheid: 49 procent. Verdere hervormingen zouden verdere onvrede betekenen, en daarmee een verdere daling van de SPD in de kiezersgunst. Door de hervormingen af te remmen, zoals bijvoorbeeld bij de zorgverzekering, hoopt Schröder het tij te keren. Maar betekent dat dan, dat de SPD voor dit jaar ook de rem op alle andere hervormingen zet? De agenda staat immers vol met verkiezingen. Hoewel dit verlokkelijk is, zou het niet erg wijs zijn. Niet alleen staat de CDU/CSU te trappelen van ongeduld om de rood-groene regering bij al te veel getreuzel af te lossen. Een rem op de hervormingen zou de Duitse verzorgingsstaat en economie ook schade toebrengen. En dat kan niet de intentie van de SPD zijn.

Mark Schenkel is student Geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en schrijft regelmatig artikelen voor het Duitslandweb. Momenteel studeert hij aan de Humboldt Universität in Berlijn.