De Berlijnse studenten staken
Tegen bezuinigingen - en tegen een mogelijke oplossing

De welhaast serene rust wordt plotseling ruw verstoord. Uit een raam boven de ingang van de oostvleugel van het gebouw klinkt luid de trillende stem van de Amerikaanse zangeres Tracey Chapman. "Talking 'bout a revolution...", schalt het over de rustieke binnenplaats. De studenten kijken verschrikt op. Wat is hier aan de hand? Nu pas valt het hen op: voor de verschillende ingangen hebben zich groepjes mensen verzameld, die niet naar binnen kunnen. De toegang tot de universiteit wordt versperd door medestudenten, die zich achter brede tafels hebben geposteerd. De grote, houten deuren zijn afgedekt met enorme lakens waarop in rode verf staat geschreven: "onderwijs voor iedereen!" De onbedoelde ironie die in deze tekst is verscholen, lijkt de meesten echter te ontgaan. Slechts een zij-ingang is geopend, onder het raam waar Tracey Chapman inmiddels plaats heeft moeten maken voor Duitstalige liederen die de socialistische revolutie prediken. Binnen bevindt zich de aula. Bij betreden blijkt deze te zijn omgetoverd tot 'infopool'. Achter een tafel zit een vijftal studenten, dat zich ten doel heeft gesteld alle vragen te beantwoorden over de ongebruikelijke gang van zaken deze ochtend. Hun boodschap is kort maar krachtig: de studenten van de Humboldt-Universität (HU) staken en hebben het hoofdgebouw een paar dagen geleden bezet. Diegenen die dit bericht nu pas horen, vertrekken onverrichter zaken weer naar huis.

Swahili in de metro
De studenten van de Humboldt-Universität zijn al ruim anderhalve week in staking. Op deze wijze protesteren zij tegen de geplande bezuinigingen op het hoger onderwijs in Berlijn. De drie hoofdstedelijke universiteiten (de Humboldt-, Technische- en Freie Universität) moeten het tussen 2006 en 2009 jaarlijks met 75 miljoen euro minder stellen dan het afgelopen jaar. Het totale budget voor academisch onderwijs in Berlijn daalt daarmee van 945 miljoen euro naar 870 miljoen euro per jaar. Het bestuur van de HU heeft laten weten dat zij zich hierdoor genoodzaakt ziet om twee faculteiten te sluiten, negentig professoren te laten afvloeien en drieduizend studieplaatsen op te heffen - bijna een vijfde van haar huidige capaciteit.

Het verzet tegen de dreigende, academische kaalslag verloopt op ludieke wijze. Zo worden de colleges bijvoorbeeld verplaatst naar de openbare ruimte: het hoorcollege strafrecht vond verleden week plaats op de Gendarmenmarkt, en voor Swahili kon men terecht in diverse metrostations. Vorige week maandag vormden ruim vierhonderd studenten een menselijke ketting voor de Rijksdag, en op donderdag grepen zij de opening van een Ikea-vestiging in Berlijn aan voor een heuse sit-in, die de herinnering opwekte aan de studentenprotesten van de late jaren '60. Met hun acties hopen de studenten publieke aandacht te krijgen voor hun strijd met de gemeenteraad van Berlijn, die tot de impopulaire maatregelen heeft besloten.

Onderwijs voor niets
De protesten tegen de bezuinigingen vormen voor de studenten tevens aanleiding om weerstand te bieden tegen de eventuele invoering van collegegeld. In Duitsland wordt het universitair onderwijs gefinancierd door de staat. Een systeem van collegegeld, zoals dat bijvoorbeeld in Nederland bestaat, kent men niet. De financiële misère die de universiteiten momenteel teistert, dwingt politici en bestuurders van universiteiten echter tot het stellen van de vraag, op welke wijze het universitair onderwijs in Duitsland in de toekomst betaalbaar kan worden gehouden. De afgelopen tijd vallen her en der pleidooien te beluisteren voor de geleidelijke invoering van collegegeld. Dergelijke pleidooien stuiten op sterke weerstand onder de studenten. "Iedereen heeft recht op onderwijs, en wel voor niets", zo kan de heersende opvatting onder Duitse studenten worden getypeerd. Collegegeld zou een sociale tweedeling binnen het onderwijs tot gevolg hebben. Ralph Krüger, student kunstgeschiedenis aan de HU: "De invoering van collegeld leidt tot elite-onderwijs". Jana Grünewald, woordvoerster van de met sluiting bedreigde faculteit Bibliotheekwetenschap, brengt de breedgedragen opvatting als volgt onder woorden: "Wij zijn principieel tegen de invoering van collegegeld, omdat iedereen het recht heeft om een studie te volgen. Kosteloos onderwijs is een verworvenheid van onze grootouders".

Geloven de studenten niet dat collegegeld ook een positieve invloed zou kunnen uitoefenen op de kwaliteit van het onderwijs - precies datgene, waarvoor zij momenteel de straat opgaan? De universiteit zou over meer geld beschikken en de studenten zouden, als 'consument', harder met de vuist op tafel kunnen slaan. Bovendien zou de prestatiedruk groter worden, waardoor studenten sneller zouden studeren en dus minder lang beslag zouden leggen op een kostbare studieplek. Dat dit niet ten koste hoeft te gaan van de toegankelijkheid van het onderwijs, bewijst Nederland, waar ook iedereen kan studeren. Dorothea Booth, studente sociale wetenschappen en officieel woordvoerster van de stakende HU-studenten, reageert fel: "Onzin! De staat moet het onderwijs financieren, omdat de hele samenleving profiteert van hoger opgeleide mensen. Bovendien zou het collegegeld door de gemeenteraad worden misbruikt om de schulden van Berlijn mee af te betalen". Ook Grünewald toont zich sceptisch: "Als we zeker zouden weten dat het geld ten goede zou komen aan de universiteit, zou het misschien kunnen. Maar het zou waarschijnlijk door het stadsbestuur worden gebruikt om de begroting mee te saneren".

Maar waartoe zijn de studenten dan eigenlijk wel bereid, om het universitair onderwijs betaalbaar te houden? Het geld zal ergens vandaan moeten worden gehaald. Zijn zij wel bereid om zich constructief op te stellen? Het antwoord van Booth laat weinig aan duidelijkheid te wensen over: "Dat is niet onze taak. Onze taak is het, om te zorgen dat het academisch onderwijs kosteloos blijft". De geest van de meeste Duitse studenten lijkt nog niet rijp voor een rationeel pleidooi ten gunste van de voordelen die de invoering van collegegeld met zich mee zou kunnen brengen.

Het bestuur van de HU staat ondertussen niet geheel onwelwillend tegenover de acties van haar eigen studenten. Persvoorlichtster Susann Morgener: "Wij hebben begrip voor de acties. De universiteit heeft de overeenkomst met de gemeente, om 75 miljoen euro te bezuinigen, ondertekend, omdat dat bedrag aanzienlijk lager is dan de oorspronkelijk geplande honderd miljoen. In tegenstelling tot de studenten geloven wij echter, dat dit bedrag niet verder omlaag zal gaan. We laten de acties toe, om verdere bezuinigingen te voorkomen". De HU hoopt dat alle aandacht voor het studentenprotest de politiek ervan zal weerhouden verder te snijden in haar budget.

Niet alle studenten van de HU zijn het eens met de huidige acties. Franziska Scholz, studente politicologie en geschiedenis, schudt vol onbegrip het hoofd. "Er wordt actie gevoerd om het onderwijs toegankelijk te houden, door studenten de toegang tot de universiteit te ontzeggen. Dat vind ik paradoxaal. De invoering van collegegeld zou studenten bewuster maken van hun studiekeuze, waardoor zij sneller zouden studeren. Dat zou de financiële druk verlagen, waardoor de kwaliteit van het onderwijs weer zou toenemen. In ieder geval moet gediscussieerd worden over een oplossing, in plaats van alleen maar overal tegen te demonstreren. Zo kan het niet verder".

Frankfurter Rundschau
Aufruhr gegen den Sparminator

Berliner Zeitung
Zum Kampf entschlossen

Mark Schenkel is student geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en schrijft regelmatig artikelen voor het Duitslandweb. Momenteel studeert hij aan de Humboldt Universität in Berlijn