"Schröder spreekt niet voor alle Duitsers"
CDU houdt vast aan transatlantische samenwerking

Hoewel het in de media grotendeels onopgemerkt bleef, was er sprake van een welhaast symbolisch verband tussen twee gebeurtenissen van afgelopen maandag: terwijl president Chirac van Frankrijk en bondskanselier Schröder van Duitsland zich in Berlijn vastberaden toonden om het voortouw te nemen in het verzet van het 'oude Europa' tegen een nieuwe VN-resolutie op Amerikaans initiatief, toonde Angela Merkel zich namens de Duitse oppositiepartij CDU uitgerekend in Washington al even vastberaden in haar steun aan de Amerikaanse koers. Het feit dat de voorzitter van de CDU zich aan gene zijde van de Atlantische Oceaan achter een beleid schaart dat de bondskanselier juist scherp afwijst, mag op zijn zachtst gezegd ongebruikelijk worden genoemd. De CDU lijkt zich niet te willen houden aan de regels van het spel, die nu eenmaal voorschrijven dat zij als oppositiepartij niet op eigen houtje buitenlandse politiek mag gaan bedrijven. Het illustreert de toenemende verdeeldheid binnen de Duitse politiek omtrent de internationale koers van de Bondsrepubliek. De politieke leiders van Duitsland bevonden zich afgelopen maandag letterlijk oceans apart.

Traditionele oriëntatie
Het recente, scherpe contrast tussen het standpunt van de rood-groene regering enerzijds en de CDU/CSU anderzijds is niet zozeer het resultaat van een verharding van de stellingname van de christen-democraten, als wel van het late tijdstip waarop zij een eenduidig standpunt hebben geformuleerd. Terwijl het resolute Nein van Schröder en de zijnen reeds maandenlang het beeld van de Duitse buitenlandpolitiek bepaalt, heeft de CDU/CSU eigenlijk pas sinds een paar weken een helder standpunt ingenomen ten aanzien van het internationaal beleid. De inhoud daarvan behoeft op zichzelf weinig verbazing te wekken: de CDU/CSU benadrukt haar traditionele oriëntatie op de supranationale samenwerking binnen Europa en met de VS, welke in het verleden werd belichaamd door de CDU-kanseliers Adenauer en Kohl. Merkel keurde eind januari de Alleingang van de bondsregering af, maar moest enkele weken later met lede ogen toezien hoe Duitsland binnen de NAVO een veto uitsprak tegen steun aan bondgenoot Turkije. Daarmee duwde Schröder volgens de CDU een tweede pijler van buitenlands beleid omver: na de VN nu ook de NAVO. Beiden waren bovendien pijlers, die sinds de Tweede Wereldoorlog juist altijd hadden kunnen rekenen op de zorgzaamheid van de christen-democraten.

De verwijdering tussen de SPD en de CDU/CSU inzake het buitenlands beleid is vooralsnog het sterkst tot uitdrukking gekomen in Merkels vijfdaagse bezoek aan Washington van afgelopen week. Het programma van Merkel heeft daar beslist aan bijgedragen: dat voorzag namelijk in ontmoetingen met onder andere vice-president Cheney, nationaal veiligheidsadviseur Rice en, last but not least, minister van Defensie Rumsfeld, in de ogen van het "oude Europa" de kwade genius achter de huidige spanningen tussen de Oude en de Nieuwe Wereld. President Bush ontbrak weliswaar aan dit lijstje, maar wie niet beter wist zou hebben gedacht dat de Duitse bondskanselier zelf op bezoek was in Washington. Die indruk ontging ook SPD-Generalsekretär Scholz niet. Hij verweet Merkel achter de rug van de regering om buitenlandse politiek te bedrijven en daarmee het officiële standpunt van Duitsland te ondergraven: "De uitlatingen van mevrouw Merkel zijn teleurstellend. Zij valt de Duitse vredespolitiek in de rug aan". Volgens Scholz stuurde Merkel daarmee "op oorlog aan, terwijl anderen zich nog inzetten voor de vrede".

Dit verwijt was slechts ten dele terecht. Merkel waakte er voor de bondsregering voor het oog van de camera af te vallen; zij benadrukte daarentegen juist de verantwoordelijkheid van de VN in de kwestie-Irak. Volgens Merkel lag een besluit over een eventueel gewapend ingrijpen bij de VN. Mocht het zover komen, dan zou Duitsland ook verantwoordelijkheid moeten dragen. Een Amerikaanse Alleingang keurde zij echter af. Welbeschouwd bracht Merkel dus slechts een aloud CDU-standpunt voor het voetlicht. Het feit dat zij dat echter deed op Capitol Hill en niet in de Rijksdag, droeg bij aan het beeld van een oppositieleider die het regeringsbeleid in twijfel trekt. Het waren vooral de omstandigheden waarin zij optrad, en niet zozeer de inhoud van haar boodschap, waardoor Merkel de indruk wekte dat de CDU er een eigen buitenlandse politiek op nahield.

Alle Duitsers
Uiteraard neemt dit alles niet weg dat Merkel bij haar bezoek aan Amerika wel degelijk de verhoudingen binnen Duitsland zelf nauwlettend in het oog hield. Uitgerekend een paar dagen voordat zij in de VS arriveerde, verscheen van haar hand een artikel in de Washington Post met de veelzeggende titel ' Schröder Doesn't Speak for All Germans'. Daarin benadrukte zij het belang van Europese en transatlantische samenwerking voor Duitsland en gaf zij aan dat de regering-Schröder dat belang wat haar betreft niet bepaald goed had behartigd. In het artikel beweerde zij dat Schröder had gespijbeld tijdens de belangrijkste les van de Duitse politiek: namelijk die waarin werd uitgelegd dat een Duitse Alleingang nooit meer mocht plaatsvinden - een historisch beladen argument, hetgeen de verharding van de verhoudingen in Duitsland illustreert. Van tevoren maakte Merkel goed duidelijk in welk licht haar bezoek aan Washington gezien moest worden.

Ten dele is het gissen naar de exacte beweegredenen van Merkel om de transatlantische banden aan te halen in tijden dat in Europa juist miljoenen mensen de straat op gaan om te demonstreren tegen het beleid van de Verenigde Staten. Immers, juist het strikte "Nein" van Schröder vertolkt de mening van een meerderheid van de Duitsers. Wellicht verkeert de CDU/CSU in de veronderstelling dat zij haar recent verworven machtspositie in de binnenlandse politiek kan aanwenden om de Duitse bevolking daarentegen te overtuigen van het belang van samenwerking met Amerika. Duidelijk is wel dat de christen-democraten de banden met de VS mede aanhalen om het bestaan van een 'ander Duitsland' te benadrukken en aldus Schröder internationaal te isoleren - dit alles natuurlijk ook met het oog op de binnenlandse verhoudingen.

Dat de CDU/CSU momenteel kiest voor de weinig populaire transatlantische route, bewijst enerzijds haar oprechte geloof in het belang van goede betrekkingen met de Verenigde Staten en anderzijds haar oprechte pogingen de regering-Schröder met alle beschikbare middelen het leven zuur te maken.

Süddeutsche Zeitung
Ein Balanceakt im Ungefähren
SPD: Merkel setzt auf Krieg
Merkel stellt sich hinter US-Forderung

Frankfurter Allgemeine Zeitung
Themadossier over Duits-Amerikaanse crisis

Washington Post
' Schröder doesn't Speak for All Germans'

Lees meer over dit onderwerp in het Dossier Duitsland en Amerika

Mark Schenkel is student Geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en schrijft regelmatig artikelen voor het Duitslandweb.