Dichters priegelen met vertaalpuzzels
'Poets translate poets'

Het museum is gevestigd in een prachtige oude boerderij met bijgebouwen en een boomgaard. De Nederlandstalige dichters Menno Wigman, Els Moors, Tsead Bruinja en ik waren in Oelde op uitnodiging van de Duitse dichters Ellen Widmaier, Thomas Kade, Ralf Thenior en Katharina Bauer. Katharina Bauer en ik werkten samen. Alle dichters vertaalden in duo’s 15 gedichten van elkaar. We vonden een picknicktafel tussen de appelbomen en gingen aan het werk.

Een
Zo precies mogelijk proberen te verwoorden wat je met een vers bedoelt, daar begint het mee. Afstemmen of we dezelfde kast bedoelen als in het gedicht een dressoir voorkomt.
          op het dressoir staat een bok
‘En die bok, bedoel je daar een dier of is het een ander woord voor schraag?’ vroeg Katharina.
‘Een mannetjesgeit.’ antwoordde ik.
We maakten er dit van:
          auf der Anrichte steht ein Bock

Twee
Hoe vertaal je ‘rouwcentrum’ in het Duits als zoiets niet bestaat?
          op de zolder van het rouwcentrum liggen
          dozen vol laatste herinneringen
          nabestaanden weten van niets
‘Waar nemen jullie dan afscheid van je overledenen?’ vroeg ik.
Katharina zei: ‘Tijdens de dienst in de kerk. Of vlak voor het ter aarde bestellen, in een zaaltje op de begraafplaats.’
‘En kan je ze daar nog zien, als je dat wilt?’
‘Als iemand overleden is, dan is de kist gesloten. Kijken is niet gebruikelijk.’
Ik wist dat allemaal niet. ‘Waar worden de doden dan bewaard?’ vroeg ik.
‘Bij de begrafenisondernemer.’
Dus kozen we der Bestatter, de begrafenisondernemer, omdat het ons het meest logisch leek dat die een zolder heeft.
          auf dem Dachboden des Bestatters liegen
          Kisten voll letzter Erinnerungen
          Hinterbliebene wissen von nichts

Drie
In een van Katharina’s gedichten staan de verzen:
          Es ist nichts was die Nacht
          Bis zum tiefsten Punkt führt
          Oder am Morgen über den Wiesen
          Das kälteste Grün verschüttet
Verschüttet is in het Nederlands, morsen of knoeien. In eerste instantie kozen we voor morsen. Toch werd het uiteindelijk knoeit. Vanwege het ritme en de binnenrijm van kälteste Grün verschüttet.
          Er is niets wat de nacht
          Tot haar diepste punt leidt
          Of 's morgens over de weilanden
          Het koudste groen knoeit

 Vier
De titel van een van mijn gedichten is:
          Tand destijds
Waarbij het weglaten van de spatie tussen des en tijds een dichterlijke vrijheid is die een nieuw woord oplevert.
Katharina vertaalde dit na overleg met:
          Zahn derzeit
Technisch gesproken blijft de woordgrap bestaan, want ook tussen der en Zeit staat geen spatie en derzeit is een normaal Duits woord. Alleen de betekenis wijzigt volkomen omdat derzeit in het Duits nu betekent, en destijds een ander woord is voor vroeger.
Ik besloot dat vroeger of nu niet uitmaakt en was blij met de vondst.
Er was een moment dat ik niet meer wist welke taal ik zelf sprak. Ik droomde in het Duits, at in het Engels, hoorde de Vlaamse tongval van Els en vergeleek Gronings met Fries. In mijn eigen taal moest ik zoeken naar woorden.

Vijf
Zo doken er Babylonische spraakverwarringen op bij alle duo’s. Bij ons was dat in de volgende verzen van Katharina:
          ich habe dir nicht gesagt   
          wie sehr ich mich vor den Einkaufsnetzen fürchte   
Dit vertaalde ik uiteraard door:
          ik heb je niet gezegd
          hoe bang ik ben voor thuiswinkelnetten   
Thuiswinkelnetten, wie kent ze niet? Verkoopkanalen op tv waar kwieke huisvrouwen onmisbare elektrische uien-snipperaars aanbieden, of unieke haarklemmen die de hele dag blijven zitten met instructiefilm en een handleiding voor slechts…
Ik las al verder tot ik opkeek en Katharina’s gezicht zag. ‘Wat zijn Einkaufsnetzen dan?’ vroeg ik.
‘Als je naar de supermarkt bent geweest. Om in te stoppen wat je hebt gekocht,’ zei ze.
‘Boodschappentassen?’
‘Ja.’
Daarna wilde ik alles weten over de angst van dichters voor boodschappentassen.
We zaten in de boomgaard. Om ons heen viel af en toe een appel op de grond. Dat bonkt zo luid dat we telkens verstoord opkeken van ons papier.
Ik dacht aan boodschappentassen vol appels, boodschappentassen vol mussen die van het dak gevallen waren.
‘Hoe vertaal je dat eigenlijk?’
‘Um harte Eier zu legen, so heiβ.’
‘Echt?’
En we lachten.