Geweld wakkert Duits antisemitismedebat aan

Het James-Simon-Park in Berlijn was begin juli het toneel van een antisemitische aanval, meldden Duitse media. Een Syrisch-Joodse man werd door landgenoten uitgescholden en in elkaar geslagen omdat hij een ketting met Davidster droeg. Vorige week donderdag sloeg een man in Bonn een Israëlisch-Amerikaanse professor met een keppeltje om zijn hoofd. Het zijn slechts twee van meerdere incidenten waardoor de discussie over antisemitisme in Duitsland weer oplaait.

Het aantal berichten over antisemitische voorvallen stapelt zich op. In april ontstond landelijke ophef toen in Berlijn een Syrische Palestijn met een riem insloeg op een Israëlische man met een keppeltje. Het slachtoffer filmde de aanval. De video ging viral op internet. “Dit kan er gebeuren als je in Duitsland Joodse symbolen draagt”, concludeerde de Süddeutsche Zeitung.

Solidariteit

De Duitse Centrale Joodse Raad adviseerde Joden na dit geweldsincident geen keppeltje meer te dragen. Maar het bracht ook een solidariteitsbeweging op gang. Onder het motto 'Berlin trägt Kippa' gingen in de hoofdstad duizenden mensen de straat op. Ook in Magdeburg, Potsdam, Erfurt en Keulen waren demonstraties. De voorzitter van de Turkse gemeenschap in Duitsland riep leden op een keppeltje te dragen en ook de Centrale Raad van Moslims verklaarde zich solidair. 

Is het antisemitisme daadwerkelijk in opmars? vragen Duitse media zich door de geweldsincidenten af (zie bijvoorbeeld Die Zeit). De officiële criminaliteitscijfers van het ministerie van Binnenlandse Zaken laten geen toename zien, eerder een lichte daling. In 2017 waren er in heel Duitsland 1453 antisemitische delicten, waarvan 32 gewelddadig. In 2016 waren dat er nog 1468. Berlijn vormt een uitzondering, daar is het aantal antisemitische delicten sinds 2013 verdubbeld. 95 procent van de landelijke antisemitisme-incidenten zou volgens de cijfers uit rechts-radicale hoek komen. 

Aangifte

Er is veel kritiek op de officiële cijfers. Volgens de Recherche und Informationsstelle Antisemitismus (RIAS), een Berlijns meldpunt, ligt het aantal antisemitische incidenten veel hoger. In 2017 zouden er alleen al in Berlijn 1127 antisemitische delicten zijn gepleegd, vier keer zoveel als uit de officiële cijfers blijkt. In 2016 waren dat er volgens het RIAS nog 514. Het aantal incidenten kan ook nog hoger liggen. De Amadeu Antonio Stiftung, die zich inzet tegen rechts-extremisme, zegt dat veel slachtoffers geen aangifte doen omdat ze het gevoel hebben niet serieus te worden genomen.

Dat de cijfers van het RIAS beduidend hoger liggen dan de officiële politiecijfers is niet gek, zegt Carl Chung, politie-coördinator bij het Jüdische Forum für Demokratie und gegen Antisemitismus in Die Zeit. De politie registreert alleen de ‘harde gevallen’: antisemitisch geweld waarvan aangifte is gedaan. Mensen die antisemitische voorvallen bij het RIAS melden, doen lang niet altijd aangifte, aldus Chung. Hij is kritisch over de politiecijfers. Volgens hem zijn daarin verdachten van antisemitische delicten lange tijd automatisch als rechtsradicaal aangemerkt als er geen andere achtergrond vast te stellen was.  

Antisemitismusbeauftragte

Omdat er zoveel onduidelijkheid is over het aantal en het soort antisemitische incidenten, heeft de regering een Bundesbeauftragte benoemd: sinds mei houdt Felix Klein speciaal toezicht op antisemitisme in Duitsland. Hij wil een landelijk meldsysteem opzetten, dat ook beter in kaart brengt wie de daden pleegt. “Als iemand in een Arabisch georganiseerde demonstratie een Hitlergroet brengt, wordt dat als rechts-extremistisch gezien. Bij die manier van categoriseren kun je je vraagtekens zetten”, zei hij tegen Der Tagesspiegel. Volgens Klein voelen Joden in Duitsland zich niet uitsluitend bedreigd door rechtsradicalen. “Er zijn steeds meer geluiden dat ook het islamitische antisemitisme sterker is geworden.” 

Dat joden zich steeds meer bedreigd voelen door het toenemende aantal moslims in Duitsland blijkt uit verschillende onderzoeken. Een studie van de Universiteit van Bielefeld laat zien dat maar liefst 81 procent van de slachtoffers van antisemitisch geweld zegt dat de dader vermoedelijk een moslimachtergrond heeft. Daarbij zetten de onderzoekers overigens zelf de kanttekening dat de antwoorden niet eenduidig waren. Een onderzoek uit 2017 concludeert dat vooral haatberichten tegen joden op internet en sociale media een toenemend onbehagen veroorzaken. Dat is ook niet gek: uit een studie van de Technische Universität in Berlijn die deze week is gepresenteerd, blijkt dat het antisemitisme op internet de afgelopen 10 jaar enorm is toegenomen. Dat komt niet alleen uit extreem-rechtse hoek, maar ook van linkse en conservatieve internetgebruikers. 

Geen toename

“Is Jodenhaat toegenomen door de toestroom van migranten?”, vroeg Zeit Online in mei. Uit een Europees onderzoek blijkt van niet. Wetenschappers uit Duitsland, Frankrijk, Groot-Brittannië, België en Nederland concludeerden gezamenlijk dat er geen toename van antisemitische aanvallen is vast te stellen. Ook de officiële criminaliteitscijfers laten in 2015, tijdens het hoogtepunt van de vluchtelingenstroom, geen toename zien. De onderzoekers stellen wel vast dat antisemitische ideeën onder moslimminderheden sterker zijn dan bij de autochtone bevolking. 

Het Duitse onderzoeksinstituut Allensbach stelt het antisemitisme in Duitsland de afgelopen decennia minder is geworden. “Al betekent dat niet dat het geen probleem is”, aldus onderzoeker Thomas Petersen. Allensbach-enquêtes geven volgens hem geen eenduidig beeld van antisemitisme, maar laten wel zien dat Jodenhaat in Duitsland minder uitgesproken is dan de vreemdelingenhaat tegen moslims. 

Na de recente antisemitische aanvallen schreven verschillende Joodse organisaties begin deze maand gezamenlijk een verklaring. Daarin roepen ze de overheid en instanties waar de regering mee samenwerkt op zich duidelijker tegen antisemitisme uit te spreken. De eerste stappen zijn daarvoor gezet. De regering maakte half juli bekend in alle grote steden meldpunten van antisemitisch geweld in te stellen, zoals Bundesbeauftragte Klein die uiteindelijk in heel Duitsland wil. Het idee is dat mensen daar alles kunnen melden, ook antisemitische voorvallen die niet direct strafbaar zijn. In Berlijn bestaat zo’n systeem al, in Beieren is er een in de maak. Alle gegevens bij elkaar moeten het broodnodige landelijke overzicht verschaffen dat nu nog ontbreekt in het moeizame antisemitismedebat.