Ook grenswachten waren Muurslachtoffers
Berlijnse Muur eiste minstens 136 levens

Onderzoekers van het Zentrum für Zeithistorische Forschung (ZFF) in Potsdam scharen iedere dode aan de Muur tot slachtoffer van het Oost-Duitse grensregime in gedeeld Berlijn. De resultaten zijn verwerkt in het deze week gepresenteerde boek ‘Todesopfer an der Berliner Mauer 1961-1989’. In de meeste gevallen zijn de onderzoekers erin geslaagd het verhaal achter de afzonderlijke slachtoffers te vertellen.

Ida Sieckmann was het eerste slachtoffer van de Muur. De alleenstaande 58-jarige vrouw sprong op 22 augustus 1961 uit het raam van haar huis aan de Berlijnse Bernauer Strasse. Het trottoir voor haar huis lag in het Westen, haar woning zelf in het Oosten. Sieckmann viel te pletter voor haar huisdeur.

Winfried Freudenberg was het laatste Muurslachtoffer. Op 8 maart 1989 stortte hij neer met zijn zelfgemaakte heteluchtballon in het West-Berlijnse stadsdeel Zehlendorf. Freudenberg was op slag dood.

Vluchtpogingen bij de Muur

Uit het onderzoek blijkt dat het in 98 van de 136 dodelijke gevallen aan de Muur om een vluchtpoging ging, 38 anderen kwamen door andere oorzaken gerelateerd aan de Muur om het leven. Zo verdronken tussen 1961 en 1989 vijf West-Berlijnse kinderen in de Spree. De rivier hoorde bij Oost-Berlijn, waardoor niemand de kinderen durfde te redden uit angst te worden neergeschoten door DDR-grenswachten.

De omgang met de gevallen onder de grenswachten ligt een stuk gevoeliger. Dit blijkt bij het zogenoemde ‘Fenster der Erinnerung’, een groot paneel met de namen van de geregistreerde dodelijke slachtoffers. Deze zal in november naast de centrale gedenkplaats voor de Muur aan de Berlijnse Bernauer Strasse worden geplaatst. Vooral de families van Muurslachtoffers noemen het onverteerbaar dat de namen van hun geliefden én omgekomen daders op een paneel zouden worden vermeld.

Slachtoffer onder DDR-grenswachten

Maar het onderscheid tussen goed en kwaad is niet altijd even scherp. Zo zijn enkele Oost-Duitse grenswachten door collega’s gedood die zo hun eigen kansen voor een vluchtpoging naar het Westen wilden vergroten.

Ook vonden dodelijke ongelukken onder grenswachten plaats. De Oost-Duitse grenswacht Egon Schultz kwam in oktober 1964 om het leven toen hij een vluchtpoging wilde voorkomen. Een collega schoot hem per ongeluk in zijn rug. In 1975 kwam de 21-jarige Oost-Duitse grenswacht Lothar Hennig door een noodlottige vergissing om. Bij een zoekactie langs de Muur zagen zijn collega’s hem per abuis aan voor een vluchteling en schoten hem dood.

Categorieën

Bij het ‘Fenster der Erinnerung’ worden de namen van de slachtoffers na maanden van discussies wel gecategoriseerd. De namen van de omgekomen grenswachten zullen op een apart paneel worden vermeld. Zij zorgden voor de instandhouding van een dodelijk bouwwerk, maar werden in zeker acht gevallen ook slachtoffer ervan.

Een soortgelijke discussie zal opnieuw oplaaien als het aantal slachtoffers aan de grens tussen de Bondsrepubliek en de DDR wordt onderzocht. De schattingen van het aantal doden lopen sterk uiteen van vijfhonderd tot dertienhonderd gevallen.

Totnogtoe ontbreekt het geld voor een diepgaand onderzoek. Hoeveel Oost-Duitsers zijn omgekomen bij een vluchtpoging via landen als Hongarije, Tsjechië of Joegoslavië blijft voorlopig onbekend. Alleen als deze landen hun archieven openen, zou hier meer duidelijkheid over kunnen komen.

 Tagesspiegel Online / Märkische Allgemeine Online / Sueddeutsche.de

Afbeelding:

dpa/Picture Alliance